Het Grote Glas en bijbehorende werken (deel II)

Auteur: Bert Jansen

Een jaar na het verschijnen van The Large Glass and related Works (Vol. I) verschijnt een tweede deel, eveneens in een oplage van 150. Hierin gaat Duchamps galeriehouder Arturo Schwarz in op de formele en psychologische uitgangspunten van zijn vroege werk. Duchamp illustreert deze uitgave met negen etsen, The Lovers, waarin liefde en erotiek centraal staan – een terugkerend thema in zijn oeuvre. De linnen cassette is driemaal gesigneerd door Rrose Sélavy. De meeste prenten bestaan uit verwijzingen naar sleutelwerken uit de kunstgeschiedenis die Duchamp op een ondeugende manier persifleert. Zo verlegt hij in De Kus (1889) van Auguste Rodin de hand van de man op het dijbeen van de vrouw en stopt die tussen haar benen. Of hij brengt twee afbeeldingen bij elkaar zoals Oedipus en de Sfinx (1808) en het Turkse Bad (1862), allebei schilderijen van Dominique Ingres, waarin de wijzende hand van Oedipus een borst omvat van een vrouw uit het Turkse Bad. Voor de ets naar het schilderij Adam en Eva (1533) van Lucas Cranach is gebruik gemaakt van een foto van Man Ray van Ciné Sketch, de performance waarin Duchamp op 31 december 1924 naakt de pose van Adam aannam naast het eveneens naakte model Bronja Perlmutter tijdens de pauze van het surrealistische ballet Relâche van Francis Picabia.^[1]

Duchamps beeldrijmen zijn vergelijkbaar met het woordspel in de titels van de readymades of in de onderschriften van de humoristische prenten die hij tot 1910 maakte. Zo’n talig voorbeeld is ook aanwezig in deze reeks prenten, in de ets naar Femme aux bas blancs (1864) van Gustave Courbet, een schilderij dat een onthullende kijk geeft op het onderlijf van een vrouw die haar kousen uittrekt. Dat beeld combineert Duchamp met een valk die belangstellend toekijkt. ‘Un vrai con et un faux con’, zei Duchamp bij deze prent waarbij con zowel ‘valk’ betekent als een schuttingwoord voor het vrouwelijk geslacht.^[2] Deze ets zou een prelude blijken op het werk Étant donnés (1946-1966), dat pas na Duchamps overlijden onthuld werd en waarbij de kijker in een vergelijkbare positie als de valk wordt geplaatst. Die installatie staat tegenover Le Grand Verre in het Philadelphia Museum of Art. De beschouwer kijkt als een voyeur door een poort en ziet daarachter een tafereel met een naakte vrouw, liggend in een landschap.
           
Eén ets in de serie The Lovers is geen kunsthistorisch citaat. Daarop is een naakt meisje op een bidstoel afgebeeld. Bij de tweede etsgang is de achtergrond donker getint behalve de omgeving rond het meisje. Op een voorstudie voor de tweede etsgang staat de instructie van Duchamp dat die contour moest lijken op een bruidsjurk en -sluier. ‘The bride is finally stripped bare’, zei hij bij het zien van het resultaat, verwijzend naar de titel van La mariée mise à nu par ses célibataires, même (Le Grand Verre).^[3]