Onherkenbare schets

Laden...

Bedankt, je vraag is verzonden.

Helaas, er is iets mis gegaan met het verzenden van je vraag. Probeer het aub nog eens.

High-res beeldmateriaal aanvragen

Specificaties

Titel	Onherkenbare schets
Materiaal en techniek	Zwart krijt en sporen van bruine inkt
Objectsoort	Tekening (verso) > Tekening > Tweedimensionaal object > Kunstvoorwerp
Locatie	Dit object is in het depot

Afmetingen	Hoogte 337 mm Breedte 278 mm
Makers	Tekenaar: Anoniem
Inventarisnummer	N 135 verso (PK)
Credits	Bruikleen Stichting Museum Boijmans Van Beuningen (voormalige collectie Koenigs), 1940
Collectie	Tekeningen & Prenten
Verwervingsdatum	1940
Vervaardigingsdatum	in circa 1480
Signatuur	geen
Conditie	vouwen, vochtschade, gaatjes, lijmresten op de keerzijde
Inscripties	geen
Verzamelaar	Franz Koenigs
Merkteken	M. Marignane (L.187), F.W. Koenigs (L.1023a)
Tentoonstellingen	Maastricht 2000, no. 3; Girona/Salamanca/Palma de Mallorca 2001, no. D3
Onderzoek	Toon onderzoek Nederlandse tekeningen uit de vijftiende en zestiende eeuw
Literatuur	Boon 1971, pp. 63-66 (circle Hans Multscher) Revue de l’Art; cat. 1974, pp. 14-15, nr. 3 (anonymous Cologne or Westphalia); Maastricht 2000, p. 196, nr. 3 (anonynous Lower Rhine area, ca. 1450)
Materiaal	Zwart krijt > Krijt > Kunstenaarsmateriaal > Materiaal > Materiaal en techniek Bruine inkt > Inkt > Kunstenaarsmateriaal > Materiaal > Materiaal en techniek
Object	Tekening (verso) > Tekening > Tweedimensionaal object > Kunstvoorwerp

Entry bestandscatalogus Vroeg Nederlandse tekeningen uit de 15e en 16e eeuw

Auteur: Judith Niessen

Dit grote blad toont twee figuurgroepen die bij een Kruisiging horen. Links zijn de treurende Maria met Johannes de Evangelist, drie heilige vrouwen en twee soldaten getekend, terwijl rechts een groep soldaten en omstanders zijn weergegeven, van wie er een naar boven (naar Christus aan het kruis) wijst. Het betreft hier een modelblad voor twee figuurgroepen bij een kruisiging: het kruis met Christus is niet weergegeven en de twee groepen vormen tesamen niet een logische voorstelling.

Het afbeelden van veel figuren onder het kruis met een naarboven wijzende figuur rechtsvoor, geflankeerd door een rugfiguur is voornamelijk terug te zien bij Kruisigingsvoorstellingen in Keulen en het Nederrijn gebied, waar voorbeelden van zo’n beeldschema al vanaf 1415-20 aanwijsbaar zijn.¹ Waarschijnlijk gaat het beeldtype terug op een gemeenschappelijk Zuid-Nederlands voorbeeld: het liet namelijk ook zijn sporen na bij kunstenaars aldaar, als Dieric Bouts (ca. 1415/20-1475) en Gerard David (1450/60-1523) en in de Noordelijke Nederlanden de Meester van de Tiburtijnse sibylle (actief ca. 1475-1495).²

Deze tekening is ook overgenomen naar voorbeeld, te zien aan de onderbroken en inconsequente lijnvoering van de figuren. De kunstenaar van deze tekening ontleende zijn motieven aan meerdere bronnen. De heilige vrouwen links doen denken aan het werk van Rogier van der Weyden, als het Zeven Sacramenten-triptiek, terwijl de mannen rechts kennis veronderstellen van schilderijen van de Meester van Flémalle (actief 1400-1440?).³ De stapeling van figuren, te zien aan de linkerzijde komt bovendien terug in het werk van Jan van Eyck.⁴

Aan de tekenaar kan vermoedelijk nog een ander blad worden toegeschreven: Christus en de schriftgeleerden in de tempel in Weimar, met hetzelfde watermerk. Dit werk is ook beïnvloed door de Meester van Flémalle.⁵ Hoewel de figuren daar meer een eigen karakter hebben, zien we in die tekening dezelfde verwrongen hoofden met grote nadrukkelijke ogen als in het Rotterdamse blad. Beide tekeningen worden traditioneel rond 1450 gedateerd. Vermoedelijk zijn ze echter rond 1480 vervaardigd.⁶ De gezichtstypen vinden namelijk aansluiting bij schilderijen vervaardigd rond die periode in het Nederrijn-gebied, zoals die van de Meester van de Jorislegende (actief 1460-1490).⁷ Toch wordt het blad hier besproken, gezien de Nederlandse bronnen die aan de voorstelling ten grondslag liggen.

Het geprepareerde blad laat sporen van intensief gebruik zien. De tekening is meer dan eens opgewerkt. Op sommige plaatsen is de inkt verdwenen en er zijn vouwsporen. De afgeronde toppen van de tekening zijn wellicht niet oorspronkelijk. Dergelijke tekeningen werden gebruikt als model in de werkplaats. Een ander voorbeeld van zo’n model met twee figurengroepen uit een Kruisigings-voorstelling, zonder dat het kruis zelf is afgebeeld, is een tekening door een navolger van de Meester van de Tiburtijnse Sibylle in Dresden.⁸ Door de figuurgroepen te verschuiven konden ze gebruikt worden voor nieuwe composities met de Kruisiging.⁹

Noten

¹ Borchert in Maastricht 2000, p. 196.

² De groep soldaten kan zijn oorsprong hebben bij Jan van Eyck (ca. 1390/1400 -1441), zie Kemperdick in Rotterdam 2012, p. 305, onder nr. 87.

³ Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, inv. nr. 393-395; Leuven 2009, nr. 81, ill. Een voorbeeld van de Meester van Flémalle is diens Verloving van de Maagd, Madrid, Museo del Prado, inv. nr. 1817a, Frankfurt/Berlin 2008, nr. 9, ill.

⁴ Mondelinge suggestie Fritz Koreny, 16 April 2012. Zie bijvoorbeeld het zijluik met Kruisiging in New York van Jan van Eyck en een medewerker, The Metropolitan Museum of Art, inv. nr. 33.92 ab; Ainsworth/Christiansen 1998, nr. 1, ill.

⁵ Boon 1971c, p. 64, ill. 2 Weimar, Schloßmuseum; H. Von der Gablentz, Zeichnungen alter Meister im Kupferstichkabinett der Groszherzoglichen Museum zu Weimar, vol. I, 1928, p. 12, ill. 12.

⁶ Met dank aan Stephanie Buck (mondelinge communicatie 17 mei 2011) en Guido Messling (e-mail correspondentie 29 oktober 2012), die beiden op basis van een foto voor een latere datering, rond 1480, pleitten.

⁷ Zie bijvoorbeeld het altaar met taferelen uit het leven van de Heilige Joris in Keulen, Wallraf-Richartz-Museum, inv. nrs. 114-118; F.G. Zehnder, Katalog der Altkölner Malerei. Kataloge des Wallraf-Richartz-Museums, Cologne 1990, pp. 250-258, ills. 168-172.

⁸ Dresden, Kupferstich-Kabinett, inv. nr. C 1980-412; Hojer in Dresden 2005, nr. 27, ill.

⁹ Koreny/Zeman in Antwerp 2002, p. 15. Zie bijvoorbeeld de tekening van rechtergroep van een Kruisafname, getekend in de stijl van Rogier maar toegeschreven aan een anonieme kunstenaar actief in Franken in het derde kwart van de vijftiende eeuw; Nürnberg, Germanisches Nationalmuseum, inv. nr. Hz 36; Zink 1968, nr. 35, ill.

Toon onderzoek Nederlandse tekeningen uit de vijftiende en zestiende eeuw

Toon catalogustekst Verberg catalogustekst