Vénus de Milo aux tiroirs (Venus van Milo met laden)

Auteur: Marijke Peyser

Begin jaren twintig maakt Salvador Dalí kennis met de geschriften van de Weense psychoanalyticus Sigmund Freud. Met name de publicatie Traumdeutung (1899-1900) maakt een verpletterende indruk op hem: ‘Het was één van de belangrijkste ontdekkingen van mijn leven. Ik kwam in de ban van zelfanalyse, niet alleen wat betreft mijn dromen, maar van alles wat me overkwam, al leek het nog zo toevallig’.^[1]

De klassieke Venussculptuur lijkt uit gips vervaardigd, maar is in werkelijkheid van witgeverfd brons. In de romp maakt Dalí een zestal openingen. In deze rechthoekige leegten worden laden geplaatst die, in plaats van knoppen, van toefjes bont worden voorzien. Met deze vervreemdende sculptuur heeft de kunstenaar ‘een allegorie van de psychoanalyse’ voor ogen, ‘die het genoegen laat zien waarmee wij de vele narcistische geuren, die opstijgen uit al onze laden, tot ons nemen’.[2] Later voegt Dalí hieraan toe dat het enige verschil tussen het onsterfelijke Griekenland en ons huidige tijdperk, Sigmund Freud is. Hij heeft namelijk ontdekt dat het menselijk lichaam ‘talloze geheime laden heeft die alleen met behulp van de psychoanalyse geopend kunnen worden’.^[3] Geheime laden zijn plekken waar dromen, verlangens en obsessies, vaak op seksueel gebied, gekoesterd maar ook verborgen worden. ‘Deze sculptuur zou ons van de psychoanalyse kunnen genezen’, aldus de kunstenaar.^[4]

Het thema ‘vrouw met laden’ komt in vele variaties terug in zijn oeuvre. Tijdens een verblijf in Londen bij zijn mecenas Edward James tekent en schildert hij respectievelijk City of Drawers en Le cabinet anthropomorphique (beide in 1936).^[5] Op de door Dalí ontworpen omslag van het surrealistische blad Minotaure. Revue artistique et littéraire bestaat de borst van de minotaurus uit een half geopende lade.^[6] De figuur op het omslag van de catalogus voor Dalí’s tentoonstelling bij Julien Levy Gallery in New York (december 1936 – januari 1937) heeft twee borsten in de vorm van leporello’s met afbeeldingen van de tentoongestelde werken. De twee werken op papier Cannibalisme des tiroirs en Femmes aux tiroirs (beide uit 1937) zijn voorstellingen van agressie en haat, tegen de achtergrond van de Spaanse Burgeroorlog.

In 1929 vraagt André Breton zijn kompanen na te denken over ideeën die de groep nieuw leven kunnen inblazen. Dalí’s voorstel, het maken van surrealistische objecten, wordt gepubliceerd in Le Surréalisme au service de la révolution.^[7] In zijn korte tekst beschrijft Dalí zes verschillende typen objecten.^[8] In zijn autobiografie beschrijft hij hoe hij zich inzette voor de promotie van het surrealistische object, zijn wapen tegen de dromen (les récits de rêve) en het automatische schrift, beide speerpunten van Bretons opvatting in de eerste jaren van het surrealisme: ‘Het surrealistische object dient geheel onpraktisch en irrationeel te zijn. Deze surrealistische objecten gaan de concurrentie aan met nuttige en praktische voorwerpen. Bij deze heftige strijd, die wel op een hanengevecht lijkt, zal het normale object er dikwijls berooid afkomen’.^[9] Breton stelde in mei 1936 een baanbrekende tentoonstelling over het surrealistische object samen, Exposition surréaliste d’objets, bij galerie Charles Ratton in Parijs. Deze wordt door Dalí bestempeld als ‘de beste surrealistische groepsmanifestatie tot nu toe’.^[10]