Le témoin (De getuige)

Auteur: Marijke Peyser

Op 24 september 1971 opent in Museum Boijmans Van Beuningen de grote overzichtstentoonstelling Man Ray. In datzelfde jaar ontvangt het museum een schenking van de kunstenaar. Het betreft een kleine sculptuur die hij in 1941 maakte en in 1971 opnieuw uitvoert, getiteld Le témoin. Dit object is gemaakt van een kartonnen verpakking van Man Rays favoriete snoepjes, de zogenaamde Calissons d’Aix. Binnenin heeft de kunstenaar een glazen knikker gestopt: door de punt van het doosje aan te raken, maakt het oog een schrikbeweging alsof het getuige is van zijn omgeving.
            Door de jaren heen heeft het motief van het ‘oog’ een belangrijke plaats binnen het oeuvre van de kunstenaar. In 1927 maakt Man Ray Boule de neige, een klein kogelvormig object voorzien van een geschilderd oog. In combinatie met het water verandert de bol in een vergrootglas. Het is het eerste voorbeeld van zijn belangstelling voor optische effecten.^[1] Het initiatief voor dit werk komt van de eerste Galerie surréaliste. De galeriehouders hadden het plan opgevat om een serie van circa dertig sneeuwbollen te maken als parodie op het bekende toeristensouvenir. Uiteindelijk zijn er slechts twee vervaardigd; een door Picasso met een miniatuurreproductie van een stilleven en een door Man Ray.^[2]

            In het werk Indestructible Object (Object to be Destroyed) (1932) verwijst het oog naar Man Rays liefdesrelatie met de Amerikaanse fotografe Lee Miller, die hem vanaf 1929 ook assisteert bij zijn fotografische werk. Als Miller hem in 1932 verlaat, maakt Man Ray een tekening van een metronoom waaraan hij een foto van Millers oog bevestigt. Hij voorziet de tekening van de volgende tekst: ‘Neem een foto van iemand van wie je veel hebt gehouden maar nooit meer ziet. Knip er een oog uit, bevestig dat aan de slinger van een metronoom en stel het gewicht in voor het gewenste tempo. Voer het tempo zo hoog mogelijk op. Pak een hamer en probeer het geheel met een welgemikte slag in één keer stuk te slaan’.^[3] Miller, op haar beurt, vertelt het volgende over de metronoom: ‘Dit object bestond al enkele jaren (vanaf 1923); allerlei ogen werden eraan bevestigd. Pas toen hij mijn oog eraan vastmaakte (in 1932), gaf hij de metronoom de titel Te vernietigen voorwerp’.^[4]