Gevaarlijk, bocht!

Auteur: Saskia van Kampen-Prein

De nadruk in de surrealismecollectie van Museum Boijmans Van Beuningen ligt op wat conservator Renilde Hammacher-Van den Brande ooit typeerde als de ‘historische’ surrealisten; de groep rondom André Breton. De Nederlandse surrealisten zijn weliswaar vertegenwoordigd, met werken van onder meer Piet Ouborg, J.H. Moesman en Wout van Heusden, maar minder met de bedoeling een compleet overzicht van deze kunstenaars te verzamelen.^[1] De Nederlandse surrealisten raakten bekend met de grotendeels Parijse beweging via kunstenaar Willem Wagenaar, die in de Utrechtse Vinkenburgstraat 12 de kunst- en boekhandel Nord vestigt (1928-1934), waar hij onder meer buitenlandse surrealistische tijdschriften verkoopt. In 1931 richt hij Kunstzaal Wagenaar op aan de Nieuwegracht 25 en organiseert daar spraakmakende tentoonstellingen.^[2]

Van Leusden werkt aanvankelijk in een constructivistische stijl en exposeert op tentoonstellingen van De Stijl in Parijs in 1923 en 1924. Onder invloed van Wagenaar en Moesman, enkele van de jongere kunstenaars aan wie hij tekenles geeft, raakt hij begin jaren dertig geïntrigeerd door het surrealisme. Het veroorzaakt een radicale omslag in zijn werk. Zoals Hans Redeker in 1975 opmerkt, komt Van Leusden pas in contact met het surrealisme als het verwijderd is geraakt van dadaïsme en de écriture automatique – hem trekt het surrealisme van de ‘geschilderde droomsymboliek à la Dalí’.^[3] Van Leusden verwerkt de invloed die het surrealisme op hem heeft in eerste instantie in zijn grafische werk, en pas later in zijn schilderkunst.
           
Het schilderij Gevaarlijk, bocht! in de collectie van Museum Boijmans Van Beuningen is een vervreemdend droombeeld. Een verkeersbord waarschuwt voor een gevaarlijke bocht, maar in plaats van naar een weg, verwijst het naar een ingenieus gebogen urinoir. Uit beide kanten van dit groene smeedijzeren bouwwerk komen twee tijgers gelopen, een favoriet dier in Van Leusdens beeldtaal, die gevaarlijk ver zijn uitgerekt. Het schouwspel wordt gadegeslagen door een blote dame vanachter een raam. Deze hint naar vergankelijkheid, in de vorm van ontbindende tijgers, in combinatie met (een belofte van) seks en zondigheid is een terugkerend thema in het oeuvre van de surrealisten en van Van Leusden in het bijzonder.^[4] Volgens de Duitse letterkundige Wolfgang Cordan (pseudoniem voor Heinz Horn), is Van Leusden een sleutelfiguur binnen het surrealisme die de essentie van het leven, het innerlijke in tegenstelling tot het uiterlijke, in zijn werk blootlegt.^[5] Bijzonder aan dit werk is dat het door de toenmalige directeur van het museum, J.C. Ebbinge Wubben, is uitgezocht uit de nalatenschap.^[6] Naast dit vrij late surrealistische schilderij heeft het museum ook een twintigtal bladen grafiek van de kunstenaar in de collectie.