Radio Concerts (Radioconcerten)

Auteur: Marijke Peyser

Francis Picabia oogst tijdens zijn loopbaan zowel bewondering als kritiek. Hij is in de jaren tien en twintig een van de belangrijkste dadakunstenaars in Parijs, bevriend met Marcel Duchamp en Man Ray, maar maakt ook pseudo-classicistisch werk van bijvoorbeeld Spaanse vrouwen en zogenaamde transparencies. Zijn stilistisch eclectisisme verbaast zijn critici.^[1] Picabia reist net als Duchamp een aantal keer naar New York en woont in 1913 de roemruchte Armory Show bij. In 1922 ontwerpt hij voor André Bretons tijdschrift Littérature een aantal omslagen.

Op 30 oktober 1922 reizen Picabia en Breton vergezeld van hun partners per auto naar Barcelona voor de opening van de tentoonstelling Francis Picabia op 18 november in Galerie Dalmau. Hier wordt een vijftigtal recente werken van de schilder geëxposeerd.^[2] De avond voor de opening houdt Breton een lezing getiteld ‘Le caractère de l’évolution moderne et ce qui en participe’, waarin hij onder meer de huidige situatie rondom de dadabeweging schetst.^[3] De dadabeweging is op dat moment over zijn hoogtepunt heen en diverse dadakunstenaars ontwikkelen zich in de richting van het surrealisme, waaronder Picabia. Breton schrijft het lovende voorwoord voor de tentoonstellingscatalogus. Hij benadrukt het feit dat de werken ‘zeer recent’ zijn en de titels ‘noodzakelijke toevoegingen’.^[4] De tentoonstelling is echter geen succes: er wordt niets verkocht en er verschijnt slechts één positieve recensie in de Spaanse pers.^[5] De tentoongestelde werken, waaronder Radio Concerts, zijn met hun cirkels, vierkanten, lijnen en driehoeken kenmerkend voor de late (dada)-machine stijl. De titels Hache-paille (1922), Totalisateur (1922) of Décaveuse (1923) verwijzen respectievelijk naar een machine die stro snijdt, naar apparatuur die bij paardenraces gebruikt wordt en naar graafwerkzaamheden.^[6] Vrijwel al Picabia’s machine-stijl of ‘mecanomorfe’ werken uit 1922 hebben een herleidbare bron, namelijk afbeeldingen uit het populair-wetenschappelijke tijdschrift La science et la vie.^[7] Radio Concerts verwijst naar een radiotoestel.       

In januari 1915, presenteert Picabia voor het eerst mecanomorfe werken in Alfred Stieglitz’s galerie The Little Galleries of the Photo Secession – beter bekend als ‘291’, naar het huisnummer aan Fifth Avenue, New York. Net als Duchamp raakt Picabia geïnspireerd door de technologische ontwikkelingen in Amerika en gebruikt hij machines of onderdelen daarvan als metaforen voor de moderne menselijke geest. In het portret Ici, c’est ici Stieglitz (1915) verbeeldt Picabia de fotograaf en kunsthandelaar als een kapotte bellows camera. Het woord ‘ideal’ slaat op Stieglitz’s vooruitstrevende, maar hachelijke onderneming de moderne kunst en fotografie als serieuze kunstvorm in Amerika te introduceren.^[8] De werken die ontstaan tijdens Picabia’s tweede ‘machine-stijl’ periode (1921-1922) gaan verder in hun abstractie en stilering. Via tijdschriften, tentoonstellingen en contactpersonen, met name de voormannen van De Stijl, Theo van Doesburg en Piet Mondriaan, ziet en hoort Picabia over de non-figuratieve kunst van constructivistische kunstenaars als Kazimir Malevich, El Lissitzky en Làszló Moholy-Nagy.^[9] Radio Concerts, dat in zijn abstractie parallellen oproept met deze kunstenaars, stamt uit die periode.