Egoïsme (Egoïsme)

Auteur: Marijke Peyser

Francis Picabia’s schilderij Egoïsme is één van de vijfentwintig werken die van 15 november tot 4 december 1948 te zien zijn bij de Galerie des Deux-Îles in Parijs.^[1] Tegen een donkere achtergrond heeft de kunstenaar vijf cirkels in heldere kleuren afgebeeld. Ze omringen een langwerpig element dat doet denken aan een bot en een ster. Een fallus ligt echter meer voor de hand. Het mannelijk geslachtsdeel staat ook centraal in andere doeken uit dezelfde periode, zoals Pistill (1946-1947) en I don’t care (1947), en heeft vrouwelijke ‘tegenhangers’ in Maintenant et autrefois (1946) en Veuve (1948).

Toch is de huidige staat van Egoïsme waarschijnlijk niet hetzelfde als in 1948, want een eerdere signatuur en datering ‘Francis Picabia 1948’ en de titel ‘Egoïsme’ linksonder werden overschilderd. Tijdens een recente restauratie van het schilderij kwam aan het licht dat Picabia het werk drastisch heeft veranderd.^[2] Op de plaats van het grote zwarte vlak met de gekleurde ballen waren aanvankelijk een paar hoorns en een lineaire structuur achter de fallusvorm afgebeeld – een motief dat Picabia ook gebruikte in een werk als Le rêve de Suzanne (1949).^[3] Na de overschildering voorzag hij het werk van een nieuwe datering 1947-1950 en signatuur.

Egoïsme is een van de zes werken die Museum Boijmans Van Beuningen in de jaren negentig heeft verworven uit de privéverzameling van Geertjan Visser. Ze vormen een belangrijke aanvulling op de collectie surrealisme; het museum had nog geen werken van Picabia in de collectie. Visser kocht zijn eerste Picabia, het portret van Cravan, in de jaren tachtig nadat hij het op de kunstbeurs Art Basel had gezien, samen met zijn broer Martin Visser, toentertijd hoofdconservator van Museum Boijmans Van Beuningen (1978-1983). Visser verwierf een representatief ensemble van drie tekeningen en drie olieverfschilderijen.

Het vroegst gedateerde werk, Radio Concerts (1921-1922), verwijst naar de periode dat Picabia en André Breton het goed met elkaar konden vinden.^[4] Deze abstracte tekening kan gerekend worden tot de zogenaamde late dada machine-stijl, een stijl met kenmerkende, opvallende tweedimensionale vormen zoals cirkels, vierkanten, driehoeken en rechthoeken waarin Picabia begin jaren twintig werkt. In de daaropvolgende jaren werkt hij afwissend figuratief en abstract, en zoekt daarbij de grenzen op tussen kunst en kitsch (zie Femmes Espagnoles). De drie olieverfschilderijen Egoïsme (1947-1950), Viens avec moi, là-bas (1945) en Danger de la force (1947-1950) worden in 1997-1998 in Hamburg en Rotterdam tentoongesteld tijdens de expositie Francis Picabia – late schilderijen (1933-1953).^[5] De tentoonstelling wil laten zien dat Picabia, ook wat zijn late werk betreft, belangrijke bijdragen heeft geleverd aan de ontwikkeling van de moderne kunst, met name l’art informel, en zich tot op het laatst heeft ontwikkeld in steeds nieuwe richtingen.