Calvarie

Auteur: Klazina Botke

Deze tekening is ooit horizontaal doorgesneden en daarna weer aaneen gemonteerd. Mogelijk is het blad toen ook gedoubleerd. In 1996 werd de oude doublure verwijderd en kwam op de achterzijde een minder uitgewerkte versie van dezelfde compositie in zwart krijt tevoorschijn. Op de doublure bevond zich ook een oude toeschrijving aan Alessandro Casolani. De grote, ver uit elkaar staande ogen en de brede maar soms summier aangezette neus van de figuren zijn inderdaad karakteristiek voor de stijl van Casolani en kunstenaars uit zijn omgeving.^[1]

We zien hier het moment vlak voor de kruisafname. Maria, de moeder van Christus, is overmand door verdriet en wordt ondersteund door Johannes en mogelijk Maria Kleopas. Rechts knielt Maria Magdalena, haar armen gespreid en de blik omhooggericht. Achter haar zijn een gebarende jongeman, Jozef van Arimathea en de farizeeër Nicodemus te zien. De laatste twee zullen Christus enkele ogenblikken later van het kruis halen; Nicodemus heeft de benodigde werktuigen al in zijn linkerhand. Boven het kruis is God de Vader te zien, omringd door engelen. Bijzonder aan deze compositie is de positie van de gekruisigde Christus: geheel op de voorgrond, waardoor de omstanders achter het kruis gesitueerd zijn in plaats van eromheen. Zo’n opstelling komt niet vaak voor en deze doet sterk denken aan het altaarstuk in het oratorium van de Santissima Trinità in Siena. Hier schilderde Casolani de voorstelling (1575) die als achtergrond dient voor een bronzen crucifix van de beeldhouwer Prospero Antichi (ca. 1555-1592). Daarnaast toont de Christusfiguur op onze tekening overeenkomsten met die in Casolani’s Kruisiging met heiligen en Francesco Maria Piccolomini (1583), gemaakt voor de San Andrea-kapel in Palazzo Piccolomini Patrizi te Siena.^[2]

Hoewel de compositie van de tekening in de richting wijst van Casolani, opperde Pouncey (1962) een toeschrijving aan Ferraù Fenzoni (1562-1645).^[3] Gezien overeenkomsten in de weergave van de menselijke figuren is dit begrijpelijk, maar Fenzoni’s pen- en inktstudies zijn expressiever en met lossere penstreken gezet.^[4] Recentelijk is door Ciampolini opnieuw gesuggereerd dat de studie door Casolani zelf kan zijn gemaakt, of door diens zwager Vincenzo Rustici (1556-1632) die vanaf 1582 actief was in zijn werkplaats.^[5] Omdat de hantering van de pen nogal stijf is, lijkt onze tekening eerder een werkplaatskopie naar een verloren gegane tekening van Casolani.