Drie studies van hoofden

Auteur: Gert Jan van der Sman

Deze tekening werd in 1938 door Bernard Berenson op naam van Francesco Granacci (?1469-1543) gezet. Volgens Berenson was het blad voorheen toegeschreven aan Giovanni Battista Naldini (1537-1591). Ten aanzien van zijn eigen toeschrijving maakte hij bovendien een voorbehoud: ‘but if not by Granacci, is it possibly by an Italianate Fleming?’ Daarmee leek hij te refereren aan de natuurgetrouwe weergave van de vrouw die haar blik omlaag heeft gericht. Zo’n uitgesproken vorm van naturalisme treft men in het getekende oeuvre van Granacci niet aan.

De Rotterdamse tekening is grotendeels uitgevoerd in zwart krijt op rood geprepareerd papier. Op bedachtzame wijze zijn met wit krijt enkele hoogsels aangebracht, onder andere op de mouw van de vrouw. De tekening is tamelijk sleets en de lijnen hebben daardoor aan scherpte ingeboet. Niettemin is goed te zien dat de tekenaar het krijt met veel finesse hanteerde. Vooral het gezicht en de kledij van de vrouw met hoofdkap zijn fijn uitgewerkt. De centrale figuur werd zo goed als zeker naar het leven getekend. Het meisjeskopje in de rechterbovenhoek daarentegen lijkt uit het hoofd te zijn geschetst, terwijl het in profiel weergegeven hoofd van de jongeman vermoedelijk werd afgeleid van een antieke sculptuur in marmer of brons. Daarmee heeft de tekening het typische karakter van een studieblad.

In de verzameling Italiaanse tekeningen 1400-1600 laat deze tekening zich het moeilijkst plaatsen. Op basis van de combinatie van rood geprepareerd papier en zwart en wit krijt komen zowel kunstenaars van de Florentijnse school als kunstenaars uit Noord-Italië in aanmerking. In de stad Genua mocht Lazzaro Tavarone (1556-1641) aan het eind van de zestiende eeuw en het begin van de zeventiende eeuw graag krijttekeningen op rood geprepareerd papier maken.^[1] In die werken zijn de contouren echter zwaarder aangezet en zijn de figuren bewegelijker. Het enigszins statische karakter van de voorstelling en de fijne hand van tekenen wijzen vermoedelijk op een datering vóór 1550. Wat betreft het hoofddeksel van de vrouw kan worden gewezen op gelijkenissen met allegorische vrouwenfiguren op tapijten in Florence naar ontwerp van de Florentijnse kunstenaar Francesco Ubertini (1494-1557, genaamd Bachiacca).^[2] De ontwerpen voor deze tapijten die de maanden van het jaar verbeelden, kwamen tussen 1549 en 1552 tot stand. De aan Bachiacca toe te schrijven krijttekeningen zijn in uitvoering echter minder nauwkeurig en ook diens geschilderde oeuvre biedt te weinig aanknopingspunten om tot een aannemelijke toeschrijving te kunnen komen. Voorlopig geldt als aanduiding: anoniem Florentijns, tweede kwart zestiende eeuw.