Staande Bellona

Auteur: Gert Jan van der Sman

De tekening toont Bellona, de godin van de oorlog, met helm, lans en rijkgedecoreerd schild. Zij is weergegeven in driekwart aanzicht en in een zwierige houding die nog wordt geaccentueerd door de bewegelijk getekende plooipartijen van haar gewaad. Andrea Schiavone toont zich een meester in de levendige toepassing van de clair-obscurtechniek. Op de lichtbruine ondergrond van het papier wisselen licht-donkeraccenten elkaar ritmisch af. De penseelvoering is spontaan, maar tegelijkertijd subtiel. De withoogsels op de uitgestoken arm van Bellona zijn bijvoorbeeld fijn aangebracht.

De Rotterdamse tekening staat in direct verband met een ets van Schiavone van vergelijkbaar formaat (afb.).^[1] Ten opzichte van de tekening laat deze ets enkele wijzigingen zien, onder meer in de versiering van het schild en in de positie van het heft van het zwaard langs Bellona’s heup. Het onderhavige blad diende weliswaar als vertrekpunt voor de ets, maar niet om exact door de kunstenaar te worden nagebootst. Bij het tekenen in de waslaag van de te etsen koperplaten ging Schiavone altijd vrij en creatief te werk.

De weergave van Bellona is geïnspireerd op de elegante vormentaal van Parmigianino (1503-1540). Het wapperende gewaad van de godin roept bijvoorbeeld diens compositie Circe en de metgezellen van Odysseus in herinnering.^[2] Er zijn zelfs aanwijzingen dat Schiavone beschikte over een (niet langer bewaard gebleven) tekening van deze kunstenaar uit Parma, met specifiek Bellona als onderwerp. Twee visuele bronnen maken dit aannemelijk. In Moskou bevindt zich een tekening van Schiavone die vrijwel zeker als tegenhanger van het Rotterdamse blad fungeerde.^[3] De tekening toont Minerva in haar hoedanigheid van godin van de beheerst gevoerde oorlog: voorzien van schild, helm, lans en zwaard en met enige boeken aan haar voeten. Een anonieme tekening in Berlijn in de ‘Romeinse schetsboeken van Maarten van Heemskerck’ laat zien waar deze Minerva-figuur vandaan komt: de decoratie van een paleisfaçade waaraan Parmigianino zou hebben bijgedragen.^[4] De Berlijnse tekening toont alleen het linkerdeel van de verloren gegane frescoschildering. Aangezien geschilderde friezen doorgaans symmetrisch van opbouw waren, is het plausibel dat de frescodecoratie aan de rechterzijde tevens in een staande godin van de oorlog voorzag. Dit alles wijst erop dat de hier weergegeven Bellona-figuur een reis door Italië aflegde alvorens bij Schiavone een joyeuze Venetiaanse interpretatie te vinden.