Stadsgezicht met vesting

Auteur: Rosie Razzall

Er zijn maar heel weinig tekeningen van de Venetiaanse schilder Giorgione bekend; het enige onbetwiste blad van zijn hand is een tekening van een landschap in rood krijt, eveneens in de collectie van Museum Boijmans Van Beuningen.^[1] Tietze/Tietze Conrat (1944) beschouwden de huidige vervaagde landschapstekening in metaalstift op grijsblauw geprepareerd papier als ‘een heel belangrijke tekening’ en schreven deze onder enig voorbehoud aan Giorgione toe.^[2] Alleen zijn maar weinig andere kenners het met hun zienswijze eens en is de tekening vermoedelijk van een kunstenaar uit de kringen rond Giorgione of Giulio Campagnola (ca. 1482-na 1515).  

Tietze/Tietze Conrat baseerden hun toeschrijving op overeenkomsten die ze zagen tussen het landschap in deze tekening en dat in het schilderij Het vinden van Paris in Milaan, dat destijds aan Giorgione werd toegeschreven maar inmiddels niet meer algemeen als zodanig wordt erkend.^[3] De landschappen lijken inderdaad erg op elkaar. Hoog op een heuvel links zijn twee muren of torens met kantelen te zien, met daarnaast een schuin aflopende muur en eronder een groep gebouwen rond een open plek of binnenplaats. In het midden staat een huis met een opvallende gevelpunt waar houten balken doorheen lopen. De steile heuvel rechts met her en der enkele struiken is ook in het schilderij te zien, zij het iets verder opzijgeschoven om ruimte te maken voor de figuren op de weg. Pignatti opperde dat dit net even andere standpunt er mogelijk op duidt dat het landschap ter plekke werd getekend.^[4]  

Op de vraag wie de tekening in Rotterdam vervaardigde zal vermoedelijk pas definitief geantwoord kunnen worden als er meer zekerheid bestaat over de maker van het schilderij dat ook wel is toegeschreven aan Vittore Carpaccio (ca. 1460/1465-1525/1526),^[5] Lazzaro Bastiani (vóór 1430-ca. 1512),^[6] Vincenzo Catena/Vincenzo di Biagio (1480-1531),^[7] Giulio Campagnola^[8] en meer recent aan een anonieme kunstenaar van de Venetiaanse school.^[9] Wat de tekening betreft opperde Pignatti als optie Giulio Campagnola, terwijl Wethey het werk omschreef als een ‘voortreffelijk blad, mogelijk door een voorganger van Giorgione’, zij het in zo’n deplorabele staat dat dit nauwelijks viel te beoordelen.^[10] Bij gebrek aan concrete aanknopingspunten is het blad moeilijk te dateren: Wethey dacht aan omstreeks 1490, maar een verband met Campagnola of Vincenzo Catena zou een datering rond 1500-1510 aannemelijker maken. Een voorwerp in de voorgrond dat Wethey als een vogel in gewassen inkt omschreef, blijkt een toevallig glimmende plek te zijn, mogelijk lijm of een pasta die erop terechtkwam toen het blad ooit werd gemonteerd. Het blad is nu niet gelijmd en heeft geen watermerk.  

Hoewel de tekening in metaalstift is uitgevoerd en niet in penseel en gewassen inkt, kan het blad enigszins in verband worden gebracht met een tekening van een verzameling gebouwen op grijs geprepareerd papier die Peter Dreyer onlangs publiceerde als een eigenhandig werk van Giorgione.^[11] Maar ook als deze toeschrijving geen stand houdt, maakt deze in ieder geval duidelijk dat meerdere Venetiaanse kunstenaars in de kringen rond Giorgione en Campagnola studies van groepen gebouwen op geprepareerd papier tekenden die ze vervolgens voor hun schilderijen gebruikten.