Portret van een man met muts, in profiel naar rechts

Auteur: Albert Elen

In de literatuur verschillen de meningen over de maker van dit kleine profielportret. Door Meder (1922) werd het nog als Nederlands beschouwd, en wel van een onbekende medaillist. Niet veel later (Haarlem 1926-1927) kwam de tekening op naam te staan van Antonello da Messina (ca. 1430-1479), terwijl het werk vlak daarvoor, in 1925, nog door Koenigs als anoniem Italiaans vijftiende eeuw was verworven. Koenigs’ medewerker Helmuth Lütjens inventariseerde het op zijn beurt weer als van Gentile Bellini (ca. 1430/1434-1507), wat begrijpelijk was gezien overeenkomsten met mannenhoofden in de grote historische schilderijen van deze Venetiaanse kunstenaar. Die toeschrijving bleef met tussenpozen in stand, afgewisseld met een (Paris/Rotterdam/Haarlem 1962 en Aikema/Meijer 1985) aan diens broer Giovanni Bellini (ca. 1430-1516). In 1991 werd de tekening door Heinemann in het supplement van zijn standaardwerk Bellini e i Belliniani (1991) aangemerkt als een zekere kopie van de hand van Francesco Bonsignori, evenwel zonder aan te geven naar welk concreet voorbeeld.

Van de Veronese kunstenaar Bonsignori, een leerling en medewerker van Andrea Mantegna (ca. 1431-1506), is een aantal Bellineske schilderijen met Maria met Christuskind in een venster bekend, evenals een portret uit 1487 van een oudere man, mogelijk de Venetiaanse senator Giovanni Cappello, nu in Londen.^[1] De voortekening daarvan wordt in Wenen (afb.) bewaard.^[2] Hoewel in driekwart aanzicht weergegeven en in detail uitgewerkt op een blad papier dat veel groter is dan het Rotterdamse bladfragment, zien we eenzelfde vaardigheid in de realistisch uitgebeelde fysionomie. In Wenen bevindt zich bovendien een groot, aan Bonsignori toegeschreven profielportret van een onbekende man met muts.^[3] Beide Weense portretten zijn uitgewerkte tekeningen. De Rotterdamse tekening daarentegen is een vlot neergezette studie waarin de aandacht van de tekenaar zich concentreerde op het gelaat met een enigszins geloken oog, een opgetrokken wenkbrauw en wijkende lippen. Vanwege zijn eenvoudiger opzet is het portret met zijn markante, expressieve fysionomie waarschijnlijk een voorstudie voor een te schilderen portret dat, net als de Weense tekeningen, bedoeld was als zelfstandig werk of als onderdeel van een grotere compositie.