Driekwartlengte figuur van Christus met gebonden handen

Auteur: Surya Stemerding

Tot nu toe werd deze niet eerder gepubliceerde studie beschouwd als een anonieme tekening. Het werk toont een staande Christus, gehuld in een lang gewaad, met de handen vóór zich vastgebonden en de ogen neergeslagen. Hoewel deze afbeelding gemakkelijk verkeerd geïnterpreteerd kan worden als een studie voor een Ecce Homo-compositie, wordt Christus in dergelijke scènes doorgaans met ontbloot bovenlijf afgebeeld; deze tekening daarentegen stelt een moment vlak na zijn arrestatie voor.

De toeschrijving aan Federico Zuccaro, die hier voor het eerst wordt voorgesteld, is voornamelijk gebaseerd op stilistische kenmerken. Typisch voor Zuccaro is bijvoorbeeld de schaduwwerking die met krachtige, parallelle arceringen is aangegeven en langs de losjes getekende contouren van de draperieën en het haar van de figuur doorloopt. De toeschrijving wordt ondersteund door de relatie tussen deze tekening en Federico’s Christus in gevangenschap tussen twee gewapende mannen (1571), dat nog steeds op zijn oorspronkelijke locatie naast de ingang van de Cappella Ruiz in de Santa Caterina dei Funari in Rome te zien is (afb.).^[1] Girolamo Muziano (1531-1592) voerde de decoraties in de kapel uit, terwijl Federico Zuccaro in opdracht van de in Rome gevestigde Spaanse kapelaan Don Ferrante Ruiz (overleden in 1572) de vier schilderijen voor de zuilen naast de ingang realiseerde.^[2] Op de twee bovenste zijn de evangelisten Marcus en Lucas afgebeeld, terwijl op de twee onderste scènes uit het lijdensverhaal van Christus zijn weergeven. Ze zijn gesigneerd en gedateerd met ANNO DOMINI M.D.L.X.X.I./FEDERICVS ZUCCARVS FACIEBAT.

Onze tekening is zeer waarschijnlijk een voorbereidende studie voor de figuur van Christus, hoewel het blad blijkbaar is bijgesneden en hem oorspronkelijk vermoedelijk ten voeten uit afbeeldde, net zoals in het schilderij.^[3] Federico was schijnbaar niet tevreden met de expressiviteit van de figuur en veranderde een aantal kleine details om hem in het schilderij een wat plechtiger uitstraling te geven, meer passend bij dit gewichtige moment in het lijdensverhaal. Terwijl het hoofd van Christus in de studie in driekwartprofiel is weergegeven, is het in het schilderij en face te zien, hoewel nog steeds op dezelfde manier gekanteld. Verder is de stand van de vingers in het schilderij veranderd, zijn de mouwen iets korter en heeft de draperie van het gewaad een stuggere, verticale uitstraling. De losse plooi die in de tekening diagonaal langs de rechterarm van Christus valt, is helemaal weggelaten, maar de kenmerkende ronde halslijn van het gewaad is onveranderd gebleven. Uit de aandacht waarmee de kunstenaar de draperieën en de complexe houding van de vastgebonden handen weergaf, valt af te leiden dat dit zijn belangrijkste aandachtpunten waren. Toch verraadt de gezichtsuitdrukking diepe emotie, moeiteloos vastgelegd in vlot geschetste lijnen.