Studies van een zittend mannelijk naakt

Pontormo (Jacopo Carucci) (in circa 1517-1518)

Laden...

Bedankt, je vraag is verzonden.

Helaas, er is iets mis gegaan met het verzenden van je vraag. Probeer het aub nog eens.

TMSFoto/PK/WM inv I 285 detail Fruit als bij FraB.jpg

Op reis

High-res beeldmateriaal aanvragen

Meer informatie

Specificaties

Titel	Studies van een zittend mannelijk naakt
Materiaal en techniek	Rood krijt, wit gehoogd
Objectsoort	Tekening > Tweedimensionaal object > Kunstvoorwerp
Locatie	Dit object is op reis

Afmetingen	Hoogte 372 mm Breedte 253 mm
Makers	Tekenaar: Pontormo (Jacopo Carucci)
Inventarisnummer	I 285 recto (PK)
Credits	Bruikleen Stichting Museum Boijmans Van Beuningen (voormalige collectie Koenigs), 1940
Collectie	Tekeningen & Prenten
Verwervingsdatum	1940
Vervaardigingsdatum	in circa 1517-1518
Signatuur	niet gesigneerd en niet gedateerd
Watermerk	Fruit met twee bladeren (71 x 48 mm, ondersteboven, middenin folio, op P4 van 7P, vH), gelijkend op Briquet 7386-88 (7392 (Lucca 1516-1518), zeer gelijkend op maar kleiner dan watermerken van dit type in diverse tekeningen van Fra Bartolommeo in de Gabburri albums, w.o. inv. I 563 M 138 (daterend 1515-1516).
Inscripties	'No. 230:' (m.o., pen in bruine inkt); ‘Michelagnolo’ (r.o., pen in bruine inkt, deels gewist); ‘Raff[aello]’ (verso, r., pen in bruine inkt, deels gewist)
Verzamelaar	Franz Koenigs
Merkteken	J. Gigoux (L.1164), F.W. Koenigs (L.1023a) deest
Herkomst	Jean-François Gigoux (1806-1894, L.1164), Parijs; zijn veiling, Parijs (Delestre) 20-23.03.1882, lot 163 (Andrea del Sarto); Alphonse Legros (1837-1911, L.140a deest), Londen; - ; Franz W. Koenigs (1881-1941, L.1023a), Haarlem, verworven in 1929 (Andrea del Sarto); D.G. van Beuningen (1877-1955), Rotterdam, verworven met de Collectie Koenigs in 1940 en geschonken aan de Stichting Museum Boijmans Van Beuningen
Tentoonstellingen	Amsterdam 1934, nr. 620; Rotterdam 1938-1939, nr. 54; Rotterdam 1997-1998; Rotterdam 2010-2011 (coll 2 kw 7, 9); Rotterdam 2016 (Rondom Fra B.)
Interne tentoonstellingen	De Collectie Twee - wissel IX, Prenten & Tekeningen (2011) De Collectie Twee - wissel VII, Prenten & Tekeningen (2010) Rondom Fra Bartolommeo (2016)
Onderzoek	Toon onderzoek Italiaanse tekeningen 1400-1600
Literatuur	Byam Shaw 1929-30, pp. 23-25, pl. 27 (recto) en fig. 6 (verso) (Andrea del Sarto or young Pontormo?); Amsterdam 1934, nr. 620 (Pontormo); Venturi 1934, p. 49; Fraenckel 1935, p. 195 (Pontormo); Juynboll 1938, pp. 19-20, ill. 19; Berenson 1938, vol. 2, p. 247, nr. 1761D (Naldini); Rotterdam 1938-39, nr. 54 (recto and verso: Pontormo); Freedberg/Cox Rearick 1961, p. 8, fig. 19 (verso) en 21 (recto); Freedberg 1961, p. 259, nr. 285; Freedberg 1963, p. 71, onder nr. 34, n. 4 (Pontormo); Berti 1964, p. XLII (recto and verso: Pontormo); Cox Rearick 1964, vol. 1, pp. 128-129, no. 37, onder nr. 38, vol. 2, fig. 44 (recto) en pp. 141-142, nr. 64, vol. 2, fig. 68 (verso) (Pontormo); Forlani Tempesti 1967, p. 83, note 6 (recto and verso: Naldini); Berti 1973, p. 93, onder nrs. 44 tot 52 (verso: Pontormo); Florence 1980, p. 174, onder nr. 404 (verso: Pontormo); Forlani Tempesti 1981, p. 119, 122 note 4 (verso: Pontormo) en p. 122, noten 3 en 6 (recto: Pontormo); Goldner 1988, p. 91, onder nr. 35 (verso: Pontormo); Fort Worth/New York/Chicago 1994, p. 44, onder nr. 14 (recto: Pontormo); Costamagna 1994, p. 137, onder nr. 24 (recto: Pontormo); p. 139, onder nr. 26 en p. 276, onder nr. A17 (verso: Pontormo); p. 275, onder nr. A17 (verso: Pontormo); Falciani 1996, p. 25, onder nr. II.8 (verso), p. 44, onder nr. III.2 (recto) (Pontormo); Empoli 2013-14, p. 96, onder nr. 2 (verso)
Materiaal	Papier > Plantaardig materiaal > Organisch materiaal > Materiaal > Materiaal en techniek Rood krijt > Krijt > Kunstenaarsmateriaal > Materiaal > Materiaal en techniek
Object	Tekening > Tweedimensionaal object > Kunstvoorwerp
Geografische herkomst	Italië > Zuid-Europa > Europa

Zie je iets wat niet klopt of heb je aanvullende informatie over dit werk? Stuur ons een berichtje

Entry bestandscatalogus Italiaanse tekeningen 1400-1600

Auteur: Maud Guichané

Jacopo Pontormo, 'De Heilige Familie en heiligen', 1518, olieverf op paneel, 214 x 185 cm, Florence, kerk van San Michele Visdomini

Jacopo Pontormo was een productief en getalenteerd tekenaar die zijn bladen vaak aan beide zijden van grote figuurstudies voorzag. Deze ambitieuze, krachtig uitgevoerde tekeningen verraden de snelheid waarmee Pontormo’s hand zijn blik volgde terwijl die op een model in het atelier was gericht.^[1]

De recto van dit blad toont een studie voor de zittende Johannes de Doper centraal in het Pucci-altaarstuk dat Pontormo in 1518 voor de kerk van San Michele Visdomini in Florence schilderde.^[2] In dit meesterwerk combineerde Pontormo uiteenlopende invloeden en verwerkte deze tot een geheel eigen vormentaal, waarmee hij bijdroeg aan de maniera moderna die in die jaren in Florence opgang maakte.^[3]Deze tekening behoort tot een belangrijke groep bladen die ooit in verband zijn gebracht met de figuur van de jonge Johannes de Doper: tekeningen van naakte jonge jongens die zich, wijdbeens gezeten, naar de toeschouwer wenden, weergegeven in profiel of in vooraanzicht.^[4]De studies bezitten een opvallende gelijkenis met de figuur in het altaarstuk, en deskundigen hebben geprobeerd om de ontwikkeling ervan tot aan het uiteindelijke schilderij in kaart te brengen.^[5]Nadere bestudering van deze groep bladen doet echter vraagtekens rijzen over die wetenschappelijke zoektocht naar een veronderstelde lineariteit in Pontormo’s grafische experimenten, oftewel van een A-pose naar een B-pose (de houding die in het uiteindelijke schilderij werd behouden). Pontormo liet zich inspireren door en kopieerde - soms letterlijk - zijn eigen werk^[6]en dat van voorgangers of tijdgenoten, in het bijzonder dat van zijn leermeester Andrea del Sarto (1486-1531).^[7]Al die bronnen, soms meerdere tegelijkertijd, eigende hij zich al tekenend toe. Het Rotterdamse blad doet bijvoorbeeld sterk denken aan de jonge Jezus in de Sacra conversazione di San Ruffillo (1514) in de Santissima Annunziata in Florence.^[8]De tekening herinnert ook aan Rafaëls (1483-1520) Madonna dell'Impannata,^[9]die veel kunstenaars inspireerde en waar ook Sarto en Pontormo vaak naar verwezen. Deze tekening kwam als een werk van Andrea del Sarto in de collectie van het museum en werd op de veiling van Gigoux als een studie voor diens schilderij Liefdadigheid omschreven.^[10] De stijl ervan komt echter sterk overeen met Pontormo’s studies uit de jaren 1517-1518.^[11]

De verso van dit blad werd beschouwd als een studie voor een kleine, op paneel geschilderde Piëta^[12] die destijds aan Pontormo werd toegeschreven en aan het Pucci-altaarstuk gerelateerd.^[13]Maar zowel de toeschrijving als de relatie tot het schilderij zijn sindsdien anoniem afgewezen.^[14]De Rotterdamse tekening wordt nu gekoppeld aan een groep voorbereidende tekeningen voor een inmiddels verloren gegane piëta door Pontormo, waarschijnlijk verband houdend met het fresco dat de kunstenaar rond 1518 voor het klooster van San Gallo schilderde en door Giorgio Vasari (1511-1574) werd beschreven voordat het verloren ging.^[15]Onze tekening wijkt echter af van de andere studies in de strengere weergave van Christus’ lichaam in profiel, de breedte van diens torso en de mate van gespierdheid, vooral van het been.^[16]

Pontormo bleef in zijn studies net zo lang tekenen en variëren op de houding van zijn figuren tot hij de juiste pose had gevonden, een houding die zowel natuurlijk als expressief was. Hij onderzocht de zeggingskracht van het menselijk lichaam: op dit blad wordt de levendigheid van het kind afgezet tegen de kracht en pijnlijke spanning van de dode Christus, beide met eenzelfde intensiteit.

Noten

^[1] Zie over het getekende oeuvre van Pontormo bijvoorbeeld Philippe Costamagna, ‘Recto-verso’, in Florence 2014, pp. 161-167; en Rome 2021-2022, passim.

^[2]Zie voor het Pucci-altaarstuk met name Costamagna 1994, pp. 134-137, en de hierin opgenomen bibliografie. Alleen Philippe Costamagna heeft enige twijfels bij de relatie tussen de recto van het Rotterdamse blad en de groep voorbereidende tekeningen voor het Pucci-altaarstuk: ‘étude pour le petit saint Jean-Baptiste?’.

^[3] Florence 2014, p. 78.

^[4]Los Angeles, J. Paul Getty Museum, inv. 87.GB.95; Florence, Gallerie degli Uffizi, inv. 6545F recto; 6554F recto; 6744F verso; 7452F recto; Rome, Istituto Centrale per la Grafica, inv. FC124232 recto; FC124244 recto; FC124240 recto. Al deze werken zijn ten minste één keer in verband gebracht met de Johannes de Doper in het Pucci-altaarstuk.

^[5]Zie voor een bespreking van de ontwikkeling van de figuur van Johannes de Doper, aanvankelijk dicht bij Christus, later alleenstaand en meer naar de kijker toegewend, in het bijzonder Cox Rearick 1964, dl. 1, pp. 128-129, nr. 37-42. De volgorde waarin de tekeningen volgens haar waren gemaakt werd aangepast door Falciani 1996, p. 44, onder nr. III.2.

^[6]De houding van deze kinderen is identiek aan die van de jonge jongens die Pontormo in de Villa di Poggio a Caiano schilderde.

^[7]Zie voor Sarto’s invloed op het Pucci-altaarstuk vooral Costamagna 1994, pp. 134-135, onder nr. 24; en Forlani Tempesti/Giovannetti 1996, pp. 116-117, onder nr. 17. De houding is hetzelfde, alleen gespiegeld in relatie tot Jezus in Maria en Kind met de heilige Johannes de Doper, 1515, Rome, Galleria Borghese, inv. 334; en de overeenkomst met deze studie (hoewel nog altijd gespiegeld) is opvallend in Sarto’s voorbereidende tekening in Florence, Gallerie degli Uffizi, inv. 304F.

^[8] In die zin kan het blad worden vergeleken met een studie in Rome, Istituto Centrale per la Grafica, inv. nr. FC124240.

^[9]Florence, Galleria Palatina di Palazzo Pitti, inv. 94. Zie voor de verwijzing naar dit schilderij in Sarto’s werk Costamagna 1994, pp. 134-135. Twee tekeningen door Pontormo (Florence, Gallerie degli Uffizi, inv. 6554F recto en 6744F verso) zijn in feite citaten.

^[10]Parijs, Musée du Louvre, inv. 712. James Byam Shaw was de eerste die de toeschrijving aan Sarto in twijfel trok en Pontormo voorstelde (Byam Shaw 1929-30, pp. 23-25, afb. 6, pl. 27).

^[11] Berenson opperde Naldini als maker (Berenson 1938, dl. 2, p. 247, nr. 1761D), maar dit vond weinig weerklank en werd krachtig verworpen door Cox Rearick (Cox Rearick 1964, dl. 1, p. 128, nr. 37 en p. 142, nr. 64).

^[12]Dublin, National Gallery of Ireland, inv. NGI.103. Voor de relatie tussen de verso van dit blad en deze Piëta, zie Sinibaldi 1925, pp. 153-58; Freedberg 1963, p. 71, onder nr. 34, noot 4; Berti 1964, p. XLII; Cox Rearick 1964, dl. 1, pp. 141-142, nr. 64, dl. 2, afb. 68.

^[13]Het verband tussen de voor- en achterzijde van hetzelfde blad met studies voor het altaarstuk of de predella bracht Freedberg en Cox Rearick ertoe, een vergelijking tussen beide geschilderde elementen voor te stellen; zie Freedberg/Cox Rearick 1961, pp. 7-8.

^[14]Costamagna 1994, p. 275, nr. A17, en de hierin opgenomen bibliografie. Voor dit kleine paneel zijn Maso da San Friano, Mirabello Cavalori en Carlo Portelli gesuggereerd, maar het werk is nu in de Dublin collecties opgenomen als een werk van Tommaso Manzuoli.

^[15] Vasari, 1568, Terza parte, dl. 2, p. 482. Het fresco werd in 1529 tegelijk met het hele kloostercomplex verwoest in de aanloop naar de belegering van Florence. Zie voor een gedegen overzicht van het werk Costamagna 1994, p. 139, nr. 26; Falciani 1996, pp. 24-26; en meer recent Empoli 2013-2014, p. 96, nr. 2.

^[16]De homogeniteit van de groep tekeningen werd van de hand gewezen door Shearman 1965, p. 210. De tekening in het J. Paul Getty Museum in Los Angeles (inv. 83.GG.379) lijkt ook af te wijken van de meer samenhangende reeks studies in Florence, Gallerie degli Uffizi: inv. 300F recto (compositie); 6691F recto; 6670F verso; 6690F verso; 6670F recto; 6689F recto, hier vermeld in de volgorde waarin ze volgens ons zijn gemaakt.

Toon onderzoek Italiaanse tekeningen 1400-1600

Toon catalogustekst Verberg catalogustekst

Alles over de maker

Pontormo (Jacopo Carucci)

Koop een ticket en reserveer een tijdslot

Word Vriend

Bekijk de collectie

Zoek een werk in de collectie

Filter op onderwijstype

Laatste update

Slapende naakte vrouw in bed, voorstudie voor de litho 'Le Sommeil' (De slaap)

Een van de zeven deugden: Temperantia (Matigheid)

De koning drinkt

Gezicht op de Domtoren te Utrecht vanuit het Westen