Studie voor een zittende profeet

Auteur: Albert Elen

In de periode 1519-1524 voerde Correggio in opdracht van de Benedictijner kloosterorde in Parma in hun nieuwgebouwde kerk San Giovanni Evangelista een omvangrijke serie frescodecoraties uit.^[1] Eerst schilderde hij de decoraties van de hoofdkoepel (boven de kruising), het koorgewelf en de halve koepel van de apsis van het koor. De laatste, de veelfigurige compositie De kroning van Maria, ging echter al in 1587 grotendeels verloren bij een uitbreiding van de kerk en werd direct in situ vervangen door een kopie.^[2] Van het verloren gegane fresco zijn acht voorbereidende tekeningen voor de centrale voorstelling bewaard gebleven waaronder de enige compositiestudie, het blad nu in Rotterdam (zie I 381).^[3] Eind 1521 kreeg Correggio eveneens de opdracht om het in totaal 60 meter lange fries op de drie wanden van het schip van de kerk te schilderen, alsmede de pilasters en de pendentieven van de hoofdkoepel. De fresco’s van het fries moeten in het voorjaar en de zomer van 1522 zijn geschilderd. Gezien de stilistische verschillen zijn deze niet door hemzelf maar aan de hand van zijn ontwerptekeningen door medewerkers uitgevoerd. Van deze decoraties zijn enkele voorbereidende tekeningen bewaard gebleven waarvan vier in Rotterdam: studies voor enkele van de zittende figuren van sibillen en profeten, die centraal geplaatste offerscènes flankeren (I 288-291).^[4] In 2022 kon bovendien een tot dusver anonieme roodkrijttekening in Museum Boijmans Van Beuningen worden geïdentificeerd als een voorstudie voor bijfiguren in het fresco De hemelvaart van Christus (I 429) in de hoofdkoepel.

De doorlopende friesdecoraties zijn gesitueerd boven de zes bogen aan weerszijden van het schip en een op de westelijke muur. Elk van de dertien langgerekte compartimenten heeft een centrale scène met een grote groep staande figuren rond een altaar, met uiterst links en rechts een zittende sibille en een profeet ter afsluiting. Deze houden ieder een tablet vast met een afgekort opschrift in het Latijn of in het Grieks. De onderwerpen zijn alternerend heidense en joodse offerandes. Boven de pilasters tussen de bogen zijn deze compartimenten van elkaar gescheiden door een staande voorstelling van dezelfde hoogte met twee putti ten voeten uit, meestal elk een tablet vasthoudend.

Van enkele van de flankerende sibillen en profeten zijn voortekeningen in rood krijt bewaard gebleven, waaronder telkens een van het eerste, derde, vierde en vijfde compartiment op de zuidelijke wand.^[5] Dit viertal kleine tekeningen, ooit waarschijnlijk onderdeel van een groter blad, is gedocumenteerd sinds de collectie van Sir Peter Lely (1618-1680) en bevindt zich nu in Rotterdam. Op de keerzijde van een van de tekeningen (I 289 v) bevindt zich een studie voor een zittende putto met palmtak en kardinaalshoed linksboven in het fresco met de heiligen Hiëronymus en Mattheüs op het zuidoostelijke pendentief van de koepel, die derhalve eerder getekend moet zijn dan de andere tekeningen.^[6] De keerzijde van een andere tekening (I 288 v) bevat een schets voor een altaar en een hoofd, en is mogelijk ook gerelateerd aan de friesdecoraties. De functionaliteit van de tekeningen blijkt uit het feit dat drie ervan zijn gekwadreerd voor overbrenging op schaal naar de kartons (I 289, 290, 291). Aangezien Correggio een drukbezet kunstenaar was en hij de fresco’s in korte tijd moest uitvoeren - in het warmere en vochtiger ‘fresco-seizoen’ van voorjaar tot najaar 1522 - liet hij de uitvoering van het schilderwerk grotendeels over aan medewerkers, met name aan de relatief onbekende lokale kunstenaar Francesco Maria Rondani (1490-vóór 1550). Dat is echter geen reden om te twijfelen aan de authenticiteit van de voorstudies.^[7]