Het gezin van Adam en Eva voor een hut

Auteur: Klazina Botke

Dit is een kopie naar een tekening van de Florentijnse beeldhouwer Baccio Bandinelli (1488-1560).^[1] Het origineel bevindt zich in Chicago en behoort tot een groep studies voor bronzen reliëfs die voor de recinto, het achthoekige koor in de Dom van Florence, waren bedoeld.^[2] Uit de beschrijving van Giorgio Vasari (1511-1574) in Le Vite blijkt dat Bandinelli 21 bronzen reliëfs met voorstellingen uit het Oude Testament aan het koor wilde toevoegen, maar deze uiteindelijk nooit realiseerde.^[3] Jacob Bean identificeerde in 1960 als eerste een groep van tien tekeningen die dezelfde techniek en stijl hadden en onderdeel van deze opdracht waren. Roger Ward voegde daar later nog vier bladen aan toe.^[4] De tekeningen bevinden zich nu onder andere in Wenen, Bayonne, Chantilly, Chatsworth, Londen, Parijs, Florence, en in privécollecties.^[5] Ward ging ervan uit dat deze uit de eerste fase van het ontwerpproces stammen en suggereerde dat dit de bladen zijn die door Bandinelli in 1547-1548 ter beoordeling aan Cosimo I de’ Medici (1519-1574) werden voorgelegd.^[6] Vanwege de verfijnde compositie en zorgvuldige modello-achtige uitvoering in pen en inkt behoren ze nu tot de meest indrukwekkende tekeningen die we van Bandinelli kennen.^[7]

De Rotterdamse tekening is een kopie naar de vijfde voorstelling uit de serie. We zien Adam en Eva die zich na de verbanning uit het paradijs met hun kinderen Kain en Abel zelf moesten onderhouden. Adam is met een schoffel de grond aan het bewerken en Eva helpt een van de kinderen uit de uier van een geit te drinken, terwijl het andere kind het dier bij de nek vasthoudt. De voorstelling is deels gebaseerd op een fresco toegeschreven aan Dello Delli (1404-(na) 1466) in het Chiostro Verde van de Santa Maria Novella te Florence.^[8]

Van een aantal tekeningen uit de serie zijn kopieën bekend. Zo is er volgens Ward van deze voorstelling een tweede zeer gelijkende kopie in een privécollectie.^[9] Laura GiIes en Suzanne Fold McCullagh betoogden dat een deel van deze kopieën door Bandinelli zelf werd vervaardigd. De originele tekeningen zouden zijn bedoeld om aan de opdrachtgever te tonen, terwijl de kopieën als ricordi (herinneringen voor de kunstenaar zelf) dienstdeden.^[10] Of dit voor de Rotterdamse tekening ook geldt, is moeilijk vast te stellen. Bandinelli’s eigen pentekeningen hebben opvallend regelmatige en systematische arceringen die hij inzette om vorm en volume aan zijn figuren te geven, maar in ons blad zijn alleen de contouren weergegeven. Het zou kunnen dat Bandinelli dit voor zijn ricordo voldoende achtte: de compositie is immers duidelijk. Onze tekening oogt daarnaast, net als een kopie met het offer van Isaac in Hamburg, erg vlak.^[11] Het zou dus ook een latere kopie kunnen zijn, gemaakt in de omgeving van Bandinelli, misschien voor geïnteresseerde verzamelaars.