Studie voor 'De graflegging'

Auteur: Klazina Botke

Giovanni Baglione (1566-1643) schreef in 1642 dat het werk van Federico Barocci niet alleen ‘deugdzaam en vroom’ was, maar ook de ‘harten van de beschouwer tot devotie bracht’.^[1] Deze intieme en ontroerende weergave van het levenloze lichaam van Christus is daar een prachtig voorbeeld van. De tekening is een voorstudie voor Barocci’s beroemde altaarstuk De graflegging (afb.) in de Santa Croce in Senigallia, een werk met een grote intensiteit en emotionele zeggingskracht. De opdracht voor dit schilderij ontving de kunstenaar in 1579 van de Confraternità delle Croce e Sagramento. Hij voltooide het werk drie jaar later.^[2] Mogelijk baseerde Barocci zijn ontwerp op De graflegging van Rafaël (1483-1520), nu in de Galleria Borghese in Rome. Hij moet dat werk zeker hebben gezien toen het zich nog in de San Francesco-kerk in Perugia bevond.^[3] Zoals voor al zijn schilderijen, maakte Barocci ook voor dit altaarstuk een groot aantal voorstudies. Vaak bepaalde hij eerst de vorm van een compositie en werkte daarna elk afzonderlijk figuur in verschillende krijtstudies verder uit. Vervolgens maakte hij studies van de compositie, om tenslotte op ware grootte een of meerdere bozzetti in olieverf te vervaardigen.

De Rotterdamse tekening is een van de vroege voorstudies voor De graflegging. Net als in studies in Berlijn en Florence, is Christus’ lichaam in dezelfde richting gepositioneerd als die in het altaarstuk van Rafaël.^[4] Hetzelfde geldt voor een studie van Johannes de Doper voor dezelfde compositie die ook uit de collectie Koenigs afkomstig is (I 427).^[5] Pas in latere tekeningen, zoals het blad in Princeton, zien we dat hij de compositie heeft gespiegeld.^[6] Dat verklaart mogelijk ook waarom het Rotterdamse blad is gekwadreerd, namelijk om de voorstelling zo gemakkelijk te kunnen overzetten.

De Christusfiguur is hoogstwaarschijnlijk gebaseerd op een model liggend in een hangmat in de studio van de schilder.^[7] Gedurende het tekenproces paste Barocci zijn modellen vaak aan, waardoor de figuren uiteindelijk deels op de werkelijkheid zijn gebaseerd en deels aan de eigen verbeelding van de kunstenaar zijn ontsproten. Ook perfectioneerde hij in vele afzonderlijke studies langzaamaan alle details. Zo zien we rechts op het Rotterdamse blad nog twee draperiestudies voor de lendendoek van Christus. Daarnaast zijn er nog zeker vijftig andere tekeningen bekend, nu in Berlijn en Florence, waarin hij handen, voeten, draperieën en houdingen van de figuren voor De graflegging vervolmaakte.^[8]

Naast de vele detailstudies is er ook een aantal compositietekeningen bewaard gebleven. Zo is in Florence een deel van een vroege compositieschets te vinden, in Amsterdam een volledige compositietekening in houtskool met withoogsels (door Barocci en werkplaats), in Los Angeles een cartone per i lumi (tekening met daarin de licht- en schaduwpartijen aangegeven) en tenslotte een pentekening van de gehele compositie in Chicago.^[9] Over de toeschrijving van twee late olieverfschetsen op doek, nu in Urbino en in een privécollectie, bestaat nog geen consensus. John Marciari en Ian Verstegen beargumenteerden dat het bozzetti voor De graflegging betreft, terwijl Babette Bohn en Judith Mann de werken als latere kopieën naar het altaarstuk, gemaakt in de werkplaats van Barocci, beschouwden.^[10]