Studies van een op een wolk leunend mannelijk naakt en een naakt jongetje

Auteur: Mary Vaccaro

Deze tekening stond in de inventaris van de Collectie Koenigs omschreven als een werk van Correggio, wat later werd afgezwakt tot een afgeleid werk (‘naar Correggio’), en nooit is gepubliceerd.^[1] Opmerkelijk genoeg is de tekening gerelateerd aan een beroemde reeks fresco’s waarvoor zich ook andere studies in Rotterdam bevinden, werken die nog altijd wel met zekerheid aan Correggio worden toegeschreven. Er valt dus veel voor te zeggen om opnieuw naar zowel de functie als de herkomstgeschiedenis en toeschrijving van dit blad te kijken. 

Van 1519 tot 1524 ontwierp Correggio het decoratieplan voor het overgrote deel van het interieur van de San Giovanni Evangelista in Parma, waaronder de koepel en pendentieven, de centrale apsis en de fries langs het schip. Voor dit gigantische project moeten honderden, zo niet duizenden voorbereidende tekeningen zijn gemaakt, en toch zijn er daarvan nu nog maar dertig (inclusief een aantal dubbelzijdig betekende bladen) bekend. Het feit dat deze bewaard gebleven groep tekeningen zeven studies voor één pendentief bevat en eenzelfde aantal voor de figuur van Jezus in De kroning van Maria in de apsis maakt eens te meer duidelijk hoe groot het verlies is en hoeveel alternatieve versies de kunstenaar voor deze fresco’s moet hebben uitgewerkt.^[2] 

Vijf van de overgebleven eigenhandige studies voor de San Giovanni Evangelista bevinden zich in Rotterdam en werden in 1929 door Koenigs aangekocht. Vier kleine ontwerpen voor de fries langs het schip verwierf hij op de veiling van de collectie van William Bateson bij Sotheby’s in Londen, en nog een belangrijke studie voor de apsis toen hij datzelfde jaar de privécollectie kocht van kunsthandelaar Julius Böhler, met wie hij vaak zakendeed.^[3] De huidige tekening behoorde tot die laatste groep en is de enige uit die groep die destijds aan Correggio werd toegeschreven. 

Deze eerdere toeschrijving aan Correggio verdient het om serieus te worden genomen, zeker omdat de tekening een opvallende en niet eenduidige relatie met het fresco in de koepel van de San Giovanni Evangelista heeft. De bebaarde man komt overeen met een van de apostelen op een wolk (meestal geïdentificeerd als de heilige Filippus) in het stralende visioen van Jezus dat Correggio hier schilderde (afb.), terwijl het kind verwijst naar een putto elders in de scène (onder een heilige die doorgaans als Thomas wordt aangemerkt).^[4] Het is erg onwaarschijnlijk dat een tekenaar die de fresco’s kopieerde deze beide fragmenten zou hebben samengevoegd: sterker nog, de koepel valt zo lastig vanaf de grond te bekijken dat er überhaupt geen vroege kopieën van bekend zijn (alleen kopieën van delen die beter te zien zijn, zoals de pendentieven en de apsis), en de oudste prenten naar deze fresco’s dateren uit 1700.^[5] Het is aannemelijker dat de studie ofwel een eigenhandig werk van Correggio is, ofwel een kopie naar een tekening van diens hand, die ons nu niet meer bekend is.^[6]

Nu de vervaagde inscriptie in pen (een indicatie van de algehele schade aan het blad) is ontcijferd kunnen we de mogelijke maker en herkomstgeschiedenis van de tekening beter vaststellen. Het kan niet anders dan dat het gaat om het blad dat in Lawrence’s tentoonstellingscatalogus (nr. 87) staat omschreven als: ‘EEN STUDIE VOOR EEN VAN DE FIGUREN IN EEN KOEPEL, die verloren is gegaan. Rood krijt; kapitalen. Omvang 26,6 x 26 cm. Uit de collectie van de Chevalier Vicar, die op de tekening heeft geschreven: “Precieux cadeau de M. Righi de Parma, en 1803”.’^[7] Het toeval wil dat het blad, net als de andere Rotterdamse tekening door Correggio die op Böhler-Koenigs kan worden teruggevoerd, in 1838 door prins Willem van Oranje-Nassau (later koning Willem II der Nederlanden) van Samuel Woodburn werd gekocht.^[8]