Studie van twee slapende apostelen uit ‘De doodsangst in de tuin'

Auteur: Rosie Razzall

Deze tekening toont twee slapende apostelen in de hof van Getsemane: de bebaarde Petrus links met naast hem Jacobus of Johannes, zoals beschreven in het evangelie van Marcus (14:32-43). Het blad wordt hier voor het eerst herkend als een kopie naar de figuren in Perugino’s De doodsangst in de tuin.^[1] Dat schilderij bestaat niet meer, maar is bekend van een versie die is toegeschreven aan Bernardino Di Betto Detto Pinturicchio (ca. 1454-1513) in een privécollectie in Florence^[2] en een variant daarvan in Indianapolis.^[3] Een voorstudie van Jacobus en Johannes van de hand van Perugino bevond zich voorheen in de collectie van de groothertogen van Saksen-Weimar.^[4] De kunstenaar gebruikte de figuur van Petrus later opnieuw voor een van de figuren in de achtergrond van Het laatste avondmaal in de Cenacolo di Fuligno in Florence.

Een versie van het schilderij in Londen^[5] door Perugino’s leerling Giovanni di Pietro (‘Lo Spagna’, werkzaam 1504-1528) toont enkele kleine wijzigingen in de houding van de apostelen die ook zijn weergegeven in een karton in Florence.^[6] De Rotterdamse tekening werd eerder aan dit schilderij in Londen gerelateerd en om die reden aan Giovanni di Pietro toegeschreven.^[7] De figuren op het Rotterdamse blad, met rechts de apostel die tegen een rots leunt en links Petrus wiens voeten beide naar rechts zijn gekeerd, komen echter sterk overeen met die in Perugino’s origineel; de kopiist werkte kennelijk naar deze versie en niet naar één van de latere varianten. En andere kopie van dezelfde figuren bevindt zich in Windsor.^[8] Een tekening in Besançon^[9] en één die in 1977 op de kunstmarkt kwam^[10] tonen alleen de figuur van Petrus. Al deze kopieën zijn vermoedelijk bij wijze van oefening door verschillende medewerkers uit Perugino’s werkplaats vervaardigd, om zo diens motieven te bestuderen en vast te leggen. Terwijl de tekeningen in Windsor en Besançon in pen in inkt zijn uitgevoerd, is de Rotterdamse tekening wat houterig op een bruin geprepareerde ondergrond in metaalstift getekend. Dit medium werd door leerlingen vaak gebruikt om hun hand te trainen. Petrus’ benen zijn via een vel zwartgemaakt papier overgetrokken, zoals blijkt uit de omtreklijnen in zwart op de verso. Een ander voorbeeld van een motief dat in metaalpunt door een medewerker uit Perugino’s werkplaats is gekopieerd is de musicerende engel in DN 107/4.

Toen deze tekening in de negentiende eeuw in bezit was van de verzamelaar William Esdaile (1758-1837) werd het blad al met Perugino in verband gebracht, maar die connectie was kennelijk weer vergeten toen de studie in handen kwam van Adriaan Domela Nieuwenhuis, die ten onrechte een overeenkomst met de tekeningen van de Venetiaanse kunstenaar Jacopo de’ Barbari (1460/1470-vóór 1516) meende te zien.^[11]