Hoofd van een bebaarde man in profiel naar rechts

Auteur: Rosie Razzall

Dit niet eerder gepubliceerde portret van een bebaarde man in profiel is in ten minste zes verschillende kleuren krijt getekend: zwart, wit, bruin, roze, rood en oker. In het zestiende-eeuwse Italië stonden met name twee kunstenaars bekend om hun tekenexperimenten in gekleurd krijt: Federico Barocci (1535-1612) die in Urbino werkte, en Jacopo Bassano (ca. 1510-1592) die niet ver van Venetië in Bassano del Grappa woonde. Het is dan ook niet verrassend dat dit blad met beide kunstenaars in verband is gebracht, al blijft het de vraag in hoeverre het met zekerheid aan een van hen of een kunstenaar uit hun kringen kan worden toegeschreven. 

Een twintigste-eeuwse inscriptie op de verso, waarop nog vaag een studie in rood en zwart krijt van het hoofd van een omhoogkijkende man met een baard is te onderscheiden, bevestigt dat de tekening ooit aan Barocci werd toegeschreven. Andere tekeningen van een bebaarde man door Barocci, zoals die in Windsor,^[1] tonen echter dat deze zelden een hoofd in volledig profiel vervaardigde en de voorkeur gaf aan driekwartprofiel. Ook was Barocci geneigd het hele gezicht in licht gekleurd krijt te tekenen en details van het haar en de bovenkant van het hoofd in een gearceerde achtergrond te laten verdwijnen. In de Rotterdamse tekening daarentegen is het hoofd geïsoleerd op het blad weergegeven, zonder omringende arceringen. Er is sprake van een beperkter gebruik van lichtgekleurd krijt, het hele hoofd past goed binnen de kaders van het blad en onder de nek is de witte puntkraag van de man globaal aangeduid. 

Van Jacopo Bassano zijn voor een directe vergelijking minder tekeningen voorhanden, maar er is onder meer wel een studie van een oude man in New York^[2] en een kleinere tekening van een man met tulband, ook in Rotterdam.^[3] Geen van beide werken, waarin het krijt heel verschillend is aangebracht, lijken erg op het Rotterdamse blad. Toch duikt het motief van een bebaarde man in volledig profiel regelmatig in Bassano’s schilderijen op, bijvoorbeeld bij een van de koningen in Aanbidding van de koningen in Boedapest^[4] en in het schilderij Neerdaling van de Heilige Geest in Bassano del Grappa,^[5] en wellicht is de tekening aan een ons vooralsnog onbekend schilderij gerelateerd. Kunsthistoricus en museumdirecteur Edmund Pillsbury meende bij het zien van het blad in Rotterdam dat dit dichter in de buurt komt van de stijl van Bassano dan die van Barocci.^[6] Mogelijk werd de studie door een medewerker uit Bassano’s werkplaats getekend.