Portret van een man

Auteur: Judith Niessen

Deze zilverstifttekening van een mannenkop met een met bont gevoerde kraag werd in de eerste twee tekeningencatalogi van het museum toegeschreven aan Hans Holbein. Haverkorn van Rijsewijk zag in 1903 al dat de tekening door een Nederlandse kunstenaar gemaakt moest zijn en schreef haar toe aan Hans Memling.¹ Deze benaming hield enige tijd stand. De mannenkop sierde zelfs de omslag van de catalogus voor de Memling-tentoonstelling in 1939. De invloed van Hugo van der Goes (1440-1482) op de maker van het blad werd door Friedländer opgemerkt. Hij schreef de tekening onder voorbehoud aan Van der Goes toe.²

De wijze waarop de springerige haardos is getekend en de gefixeerde blik van man doet inderdaad denken aan geschilderde portretten van deze meester, zoals Het portret van een donor met Johannes de Doper in Baltimore.³ De tekenaar lijkt echter meer nog beïnvloed te zijn door Dieric Bouts (1415/20-1475). De robuuste kop is in vorm verwant aan de donor op een fragment van een zijluik in New York uit de omgeving van Bouts, dat rond 1460 is gedateerd (afb. 1).⁴ Beide portretten, in driekwart weergegeven, hebben dezelfde lichtwerking en tonen een gelijksoortige subtiele overgang van wang naar hals. Ook komt de nauwkeurige weergave van haar en kraag enigszins overeen.

De schilderachtige invulling van de licht-donker partijen in het gezicht wijzen erop dat het hier vermoedelijk een kopie naar een geschilderd voorbeeld betreft. Ook andere elementen in de tekening lijken dit te bevestigen. Pentimenti (veranderingen) zijn bijvoorbeeld niet zichtbaar. Bovendien is, zonder enige slagschaduw, de figuur geïsoleerd van zijn omgeving weergegeven, zonder enige slagschaduw. Ook zijn enkele elementen nogal nadrukkelijk getekend, zoals de contourlijn aan de linkerzijde van het gezicht en de weinig subtiele, donker aangezette oogleden. Op basis van de wat grovere hantering van de metaalstift en de eerdere vergelijking met het werk van Hugo van der Goes is een datering rond 1480-1490 waarschijnlijk.