Overval op reizigers

Auteur: Yvonne Bleyerveld

Aan de voet van een heuvel met een galgenveld plegen rovers een overal op een reiswagen. Voor de wagen wordt een man vastgehouden, terwijl zijn vrouw zittend op haar knieën wordt uitgekleed. Intussen plunderen twee overvallers de wagen, een derde spant de paarden uit. Daarnaast ligt de voerman op de grond, met naast hem zijn zweep. Links staat een man op de uitkijk, rechts gaat er een met zijn deel van de buit vandoor. In de verte zijn een molen en een dorp met een kerktoren te zien.

De tekening is een kopie naar een ongeveer even grote tekening in The British Museum in Londen, die is toegeschreven aan Adriaen van Stalbemt (1580-1662).¹ De Rotterdamse tekening is echter kwalitatief minder dan dit blad: de uitwerking van de bomen, het landschap en de lucht is een stuk eenvoudiger, bijvoorbeeld door het ontbreken van blauwe wassingen. Ook mist de kopie op de voorgrond een rover die zijn slachtoffer tegen de grond drukt.

Het Rotterdamse blad werd in 1852 beschouwd als een werk van Jan Brueghel de Oude, wat later werd gewijzigd in ‘school van Jan Brueghel’.² En hoewel de tekening in London op naam van Van Stalbemt staat, is het beter beide voorstellingen in de omgeving van Sebastiaan Vrancx te plaatsen.³ Zo kennen we van Vrancx een getekende Overval op een reiswagen die in drie versies overgeleverd is – twee eigenhandige tekeningen en één kopie – waarop de hier besproken tekening in stijl en uitvoering duidelijk geïnspireerd is.⁴ Het type figuren op de Rotterdamse tekening, zoals de overvallers met hun grote, slappe hoeden, maar ook de situering van de overval aan een bosrand en het motief van de knielende vrouw die belaagd wordt, zijn aan deze compositie van Vrancx ontleend.⁵