Studies van een vos

Auteur: Surya Stemerding

Het is goed mogelijk dat dit dubbelzijdig betekende blad, met op de recto twee studies van een vos, van de hand van Federico Zuccaro is, zoals eerder al met enig voorbehoud door Van Regteren Altena gesuggereerd.^[1] Het lijkt erop dat de kunstenaar rechtsboven met het tekenen van de kop en de voorpoten begon, om het dier daaronder vervolgens wat zorgvuldiger en in een iets andere houding weer te geven. In die laatste tekening is de vos volledig afgebeeld, hoewel de staart niet langer zichtbaar is omdat het blad werd bijgesneden. De studies lijken op die van andere dieren door Federico, zoals de studie van een hazewind in Brussel.^[2] Hoewel het dier daar iets beter is afgewerkt dan op het Rotterdamse blad, zijn de poten, ogen en snuit op een vergelijkbare wijze weergegeven. In beide tekeningen zien we Federico’s kenmerkende arceringen en dezelfde combinatie van zwart en rood krijt.

De Rotterdamse Vos zou een studie kunnen zijn voor een dier iets links van het midden in de achtergrond van Federico’s schilderij De laster van Apelles, circa 1569-1572, in Rome.^[3] Van dit werk bestaan ook twee voorbereidende versies, waaronder een op ware grootte geschilderde compositie in Windsor.^[4] Het verband is duidelijker zichtbaar in de modello in gewassen pen die zich in Hamburg bevindt^[5] en nog vóór de twee geschilderde versies moet zijn vervaardigd. De laster schilderde Federico als reactie op de beslissing van kardinaal Alessandro Farnese (1520-1589) om de decoraties in het Palazzo Farnese in Caprarola, werken waar Federico al aan was begonnen, door Jacopo Bertoia (1544-1574) te laten voltooien. De dieren in de scène staan voor de ondeugden die onder slecht leiderschap gedijen, met de vos als symbool voor de wreedheid. Als dit blad inderdaad een studie voor De laster is, dan is het een van drie bekende voorbereidende tekeningen voor dit controversiële werk.^[6]

Op de verso van het Rotterdamse blad staan twee tekeningen van figuren tot borsthoogte. De hoofden zijn weergegeven in Federico’s kenmerkende stijl, hoewel het tot dusverre nog niet is gelukt om de figuren met een bekende compositie van diens hand in verband te brengen. De gemengde krijttechniek is typerend voor Federico’s studies uit de late jaren 1560 en is ook toegepast in een aantal tekeningen uit deze periode die door James Mundy aan de kunstenaar zijn toegeschreven.^[7] Bovendien werd het zachtmoedige, nederige gebaar van de figuur aan de linkerkant, vermoedelijk een studie voor Christus met de armen over de borst gekruist, in de late jaren 1560 en vroege jaren 1570 regelmatig door de kunstenaar gebruikt. Het hoofd doet denken aan bewaard gebleven studies van Christus, zoals een werk ten voeten uit in Parijs^[8] voor De opwekking van de zoon van de weduwe van Naïn, een van de twee altaarstukken die Federico tussen 1568 en 1570 voor de kathedraal van Orvieto schilderde.^[9] Het is onduidelijk of de figuur aan de linkerkant op de Rotterdamse verso deel moest uitmaken van dezelfde scène als de Christus. Ook is onzeker of het hier gaat om een vrouw of wellicht een jonge Johannes de Doper. Zo zijn er overeenkomsten met de figuur van de jonge heilige Johannes rechts in de achtergrond van Federico’s gesigneerde en gedateerde schilderij Christus overhandigt de sleutels aan de heilige Petrus (1593) in Lucca,^[10] een werk dat aan de schilderijen in Orvieto doet denken maar twee decennia later werd geschilderd.