Rotslandschap met ruïne van een poort, enkele gebouwen en figuren

Auteur: Chris Fischer

Dit prachtige landschap is typisch voor Fra Bartolommeo, van wie zo'n vijftig tekeningen van landschappen en bomen bekend zijn. De tekening werd rond 1730 samen met 40 andere bladen door Cavaliere Gabburri in een album samengevoegd. Daarna werden de tekeningen vergeten totdat ze in 1957 op een veiling opdoken, waar ze afzonderlijk werden verkocht.

Zoals te verwachten is bij een kunstenaar uit de hoogrenaissance, zijn de bijna 1500 tekeningen die van Fra Bartolommeo zijn overgeleverd vrijwel allemaal voorbereidende figuurstudies voor zijn vele monumentale altaarstukken. Het grote aantal landschapstekeningen bewijst echter dat hij ook veel aandacht aan dit genre besteedde. Gezamenlijk vormen deze bladen verreweg de grootste groep landschapstekeningen van een Italiaanse renaissancekunstenaar, qua omvang in die tijd alleen te vergelijken met de tekeningen en aquarellen van Albrecht Dürer (1471‑1528).

Fra Bartolommeo's landschappen verbeelden afgelegen hermitages of kloosters, stadjes, beboste heuvels, bomen en rotsformaties. Het feit dat van een aantal tekeningen de locatie is vastgesteld, doet vermoeden dat de meeste met een hoge mate van topografische nauwkeurigheid een specifieke plek verbeelden die soms in een gerelateerde tekening werd aangepast en verder uitgewerkt. Alle landschappen zijn in pen en inkt getekend en vormen een uniforme groep die tussen omstreeks 1505 en 1509 valt te dateren.^[1] Deze tekening van een rotsig landschap met een vervallen poort, enkele gebouwen en twee reizigers werd gemaakt naar een schets van dezelfde omvang in Frankfurt.^[2] In die tekening schetste Fra Bartolommeo de contouren in strakke, rechte lijnen of gebogen zigzaglijntjes, en gaf in de voorgrond de afgekalfde grond met lange, ferme arceringen weer. De Rotterdamse tekening toont een soortgelijke opzet, waarbij de vormen met een uiterst gevarieerde, levendige pen en beweeglijke lijnen van verschillende breedte en tonaliteit zijn ingevuld.

Vaak maakte Fra Bartolommeo twee tekeningen van dezelfde plek, de een schetsmatig, de ander verder uitgewerkt. Het lijkt erop dat hij eerst ter plekke de schetsmatige versie maakte, waarvan de tekening in Frankfurt een voorbeeld is, en op grond van die ruwe schets dan waarschijnlijk thuis op zijn gemak een meer gedetailleerde, bewerkelijke versie vervaardigde, in dit geval de Rotterdamse tekening. Daarin vulde hij details zoals de afgekalfde grond en rotsen in de voorgrond verder in en voegde links een elegante groep gebouwen toe, met twee piepkleine wandelaars die de scène verlevendigen. Deze tekening en ook de schetsmatiger versie die eraan voorafging, lijken niet te zijn gebruikt voor een schilderij, evenmin is de locatie ooit vastgesteld.