Doge Andrea Vendramin met zijn broer Luca (?) en een onbekende pauselijke nuntius

Auteur: Albert Elen

De persoon links op de voorgrond is aan zijn hermelijnen mantel en corno (muts) direct te herkennen als doge, het hoogste ambt in de Venetiaanse republiek. Het familiewapen op het rijkgedecoreerde goudbrokaten kleed dat uit het venster hangt, maakt duidelijk dat het gaat om Andrea Vendramin (1393-1478). Deze schatrijke edelman, behorend tot een vooraanstaande Venetiaanse handelsfamilie, was een tachtiger bij zijn verkiezing in 1476. Hij stierf twee jaar later aan de pest en was dus maar kort in functie. De tekening is daarom ook vrij nauwkeurig te dateren, tenzij deze postuum werd gemaakt, wat niet waarschijnlijk is gelet op de zeer individuele, levensechte gelaatstrekken.

Deze indrukwekkende voorstelling van de doge en een onbekende pauselijke nuntius is feitelijk een grote miniatuur, met finesse uitgevoerd in diverse kleuren dekverf en met bladgoud op perkament. Het is niet ondenkbaar dat de tekening ooit als volle bladzijde een kostbaar manuscript sierde, wellicht een familiekroniek waaruit deze later is uitgesneden.^[1] Het is goed mogelijk dat zo’n kroniek behoorde tot de beroemde collectie van Gabriele Vendramin (1484-1552), kleinzoon van de broer en erfgenaam van de doge, Luca Vendramin (overl. 1527). Deze bezat onder meer talloze tekeningen, albums en verluchte manuscripten.^[2] De stuurs kijkende oudere man achter de doge is tot nog toe beschouwd als diens secretaris, maar die functie verklaart nog niet zijn aanwezigheid. In plaats daarvan zou het heel goed de genoemde broer Luca kunnen zijn, die mogelijk ook de opdrachtgever was van dit dubbelportret en de vermeende familiekroniek.

Het uitbeelden van personen in profiel was gangbaar in die tijd, zoals we ook zien in een andere Bellineske tekening, nu toegeschreven aan Francesco Bonsignori (ca. 1455-1519), in de Collectie Koenigs (inv. I 197). De drie personen zijn hier achter een fraai geornamenteerd venster voorgesteld, waarbij de armen en handen buiten beeld blijven en de expressie derhalve alleen van de gezichten is af te lezen.

De ontmoeting van de doge met de pauselijke nuntius was kennelijk het hoogtepunt van diens korte regeringsperiode, gezien de bijzondere wijze waarop de gebeurtenis is uitgebeeld. Het zou kunnen gaan om de overhandiging van de Gouden Roos die paus Sixtus IV aan Vendramin aanbood voor diens vrijgevigheid aan de armen. Die hoge kerkelijke onderscheiding was toen alleen aan zeer deugdzame vorsten voorbehouden en derhalve een exclusief statussymbool voor een gekozen staatshoofd en diens familie. Hoewel de pauselijke gezant hier feitelijk niets uitreikt - de onderarmen van beide heren zijn niet zichtbaar - zijn op het prominent in beeld hangende kleed direct onder hen wel twee gestileerde vergulde bloemen boven Vendramins familiewapen uitgebeeld.

De tekening is wisselend toegeschreven aan de broers Giovanni (ca. 1430-1516) en Gentile Bellini, alsook aan hun neef Leonardo Bellini (ca. 1423/1425-ca. 1500/1510) en zelfs aan de mysterieuze Jacometto Veneziano (overl. 1497).^[3] Leonardo was de toonaangevende miniaturist in de periode 1460-1480, maar traditioneler in stijl dan de vervaardiger van het Rotterdamse groepsportret. De toeschrijving aan Gentile lijkt het meest plausibel, gelet op de hoge kwaliteit en de gelijkenis met portretten die hij maakte van belangrijke personen, vooral van Vendramins opvolger, doge Giovanni Mocenigo (1478-1485) en diens opponent de Ottomaanse sultan Mohammed II uit 1480. Daarin zijn de geportretteerden eveneens en buste en in respectievelijk volledig en bijna-profiel uitgebeeld, in het geval van de sultan bovendien in een fraaie architecturale omlijsting met een kostbaar geornamenteerd kleed, hangend over de vensterbank.^[4]

Heinemann (1991) is overtuigd van de toeschrijving aan Gentile, maar als enige auteur beschouwt hij de tekening als een portret van de eerdere doge Niccolò Marcello (1473-1474). Met het bekende (vermeende) portret (naar Gentile Bellini) dat als enige van deze doge bekend is, nu in Londen, bestaat echter onvoldoende gelijkenis.^[5]