Polidoro da Caravaggio als de Romeinse god Mars

Auteur: Surya Stemerding

Tot nu toe werd deze aantrekkelijke tekening beschouwd als een kopie van een zoekgeraakt werk uit Federico’s beroemde serie Het leven van Taddeo Zuccaro. Deze serie van twintig tekeningen over het vroege leven van Federico’s broer Taddeo Zuccaro (1529-1566) bevindt zich nu in Los Angeles en behoort tot de beroemdste werken van de kunstenaar.^[1] In de tekeningen is Taddeo te zien vanaf het moment dat hij als kleine jongen zijn geboorteplaats Sant'Angelo in Vado verliet tot aan zijn eerste succes als kunstenaar in Rome. Het zwaartepunt ligt echter op de jaren voordat Taddeo enige faam of succes had behaald en nog moest vechten voor zijn bestaan. Dit onderwerp koos Federico niet zonder reden. Zoals Strunck (2007) overtuigend beargumenteerde zijn de uit ongeveer 1595 daterende tekeningen allemaal voorbereidende studies voor decoraties voor de Sala del Disegno in het Palazzo Zuccaro in Rome.

De serie in Los Angeles is niet compleet aangezien er oorspronkelijk nog vier kunstenaarsportretten bij hoorden, alle gemaakt voor dezelfde ruimte in het Palazzo Zuccaro. Deze waren bedoeld als centrale blikvangers, geflankeerd door scènes uit Het leven van Taddeo, gekaderd in haltervorm en vergezeld van gedichten waarin de geportretteerde meesters zich tot de toeschouwer richten.^[2] De voorbereidende tekeningen voor deze portretten werden in de tweede helft van de achttiende eeuw door Pierre Jean Mariette (1694-1774) als onderdeel van de serie beschreven, maar lijken ergens vóór 1810 te zijn zoekgeraakt.^[3] Zoals bevestigd door Mariette waren de op de tekeningen geportretteerde kunstenaars Michelangelo (1475-1564), Rafaël (1483-1520), Polidoro da Caravaggio (ca. 1499-1543) en Taddeo Zuccaro, ieder afgebeeld als een figuur uit een van hun bekendste werken, maar met de gelaatstrekken van de kunstenaar zelf.^[4] Voor die tijd was dit een unieke vorm van portrait historié. Zo was Michelangelo afgebeeld als zijn eigen, gebeeldhouwde Mozes, in de San Pietro in Vincoli in Rome, en was Rafaël weergegeven als de profeet Jesaja in diens gelijknamige werk dat zich in de Sant'Agostino in Rome bevindt. Het is onduidelijk welke gedaante voor Taddeo werd gebruikt, maar hij houdt een perkamentrol vast met een afbeelding van Diana van Efeze.

De oorspronkelijke vier portrettekeningen uit de serie van Federico waren bijna twee eeuwen zoek en alleen bekend van kopieën die in Florence^[5] en elders werden bewaard. De eerste van de vier originele tekeningen die werd herontdekt, was Portret van Michelangelo als Mozes, nu in Parijs.^[6] Het Portret van Polidoro als Mars in Rotterdam bleek de tweede te zijn. Op de afbeelding is Polidoro da Caravaggio als de Romeinse god Mars te zien, met in zijn linkerhand een perkamentrol waarop een gevelontwerp en in zijn rechterhand een brandende fakkel. Hoewel er vandaag de dag geen vergelijkbare, door Polidoro geschilderde figuur bekend is, was Mariette er blijkbaar van overtuigd dat het werk was gebaseerd op een figuur uit een van Polidoro’s fresco’s op de gevel van het Palazzo Milesi.^[7] De perkamentrol die hij in Federico’s tekening vasthoudt, zou dus kunnen verwijzen naar Polidoro’s gehele werk op die gevel.

Anders dan op de kopieën in Florence, maar vergelijkbaar met de oorspronkelijke Michelangelo in Parijs, is op de Rotterdamse tekening een vrij gedetailleerde ondertekening in zwart krijt te zien. Verschillende pentimenti onthullen dat de kunstenaar nog aan het experimenteren was met een alternatieve houding voor de fakkel en met details van het harnas en de kleding van de god, iets waar een kopiist zich waarschijnlijk niet mee bezig zou houden. De kwaliteit van de tekening, met een prachtig gevoel voor lichtval en een vloeiend en toch trefzeker gebruik van inktwassingen, is echter van doorslaggevend belang. De manier waarop de pen is gehanteerd getuigt van een krachtige, zelfverzekerde tekenkunst. Omdat de meesterlijke toepassing van inkt en wassingen volledig overeenkomt met andere pentekeningen van Federico uit de jaren 1590, moet de eerdere classificatie van deze tekening als een kopie naar diens werk worden omgezet naar een toewijzing aan Federico zelf.