Adam en Eva

Auteur: Yvonne Bleyerveld

Eva biedt Adam de verboden vrucht aan die haar zojuist is aangereikt door de slang direct boven haar. Adam wijst op zichzelf en vraagt Eva of ook hij van de vrucht zal eten (Genesis 3:6). Muller tekende de Zondeval in het Paradijs met afwisselende dikke en dunne contourlijnen en korte streepjes en puntjes in pen en bruine inkt. Donkere partijen accentueerde hij door wassingen. Plaatselijk zijn witte hoogsels aangebracht, bijvoorbeeld op het bovenbeen van Eva, op de slang en de stam van de boom der Kennis en op het rotsblok waartegen Adam leunt. Andere witte partijen zijn ontstaan door het wit van het papier uit te sparen. Het eerste mensenpaar wordt omringd door dieren, zoals gebruikelijk werd na de alom bekende gravure De Zondeval van Albrecht Dürer uit 1504. Op de voorgrond zijn dat een zwijn, een hert en een leeuw. In de doorkijk zijn een os, een tweede leeuw, een eenhoorn, twee herten en – achter het been van Adam – een olifant zichtbaar. 

Van Jan Harmensz Muller zijn ongeveer zestig tekeningen bekend. Dit blad dateert van rond 1590, toen Muller als jonge graveur volop in contact stond met de Haarlemse kunstenaars Hendrick Goltzius en Cornelis Cornelisz Van Haarlem. Vóór 1589 was Muller werkzaam in het atelier van Goltzius, voor wie hij rond 1587 de eerste platen graveerde.¹ Via Goltzius en Cornelis van Haarlem – van wie Muller in die jaren enkele ontwerpen in prent bracht – maakte hij kennis met de tekenstijl van Bartholomeus Spranger, de uit Antwerpen afkomstige hofschilder van keizer Rudolf II in Praag. Goltzius en Cornelisz van Haarlem lieten zich in de tweede helft van de jaren 1580 sterk door Sprangers maniëristische stijl beïnvloeden, nadat Karel van Mander hen tekeningen van deze internationaal bewonderde kunstenaar had laten zien. Goltzius kreeg daarna zelf contact met Spranger, voor wie hij in de jaren 1585-1590 diverse prentontwerpen graveerde. Toen Goltzius in 1590 naar Italië afreisde, namen zijn leerlingen, met name Jan Muller, zijn rol als graveur voor Spranger over.²

De Haarlems-Sprangeriaanse invloed laat zich in deze tekening aflezen aan de langgerekte lichamen en ledematen van Adam en Eva. Kenmerkend is ook de gekunstelde houding van Adam, met de gekruiste benen, uitstekende kin en wapperende haren.³ Stilistisch is de tekening nauw verwant aan De doop van Christus in München, die 1590 is gedateerd en eveneens opgezet met pen en bruine inkt, bruine wassingen en witte hoogsels.⁴ Ook daar is de invloed van Spranger zichtbaar, niet alleen in de overvolle compositie maar ook in de langgerekte, dynamische figuren met kleine ronde hoofden – zoals dat van Eva – of de vooruitstekende hoofden op lange nekken, vergelijkbaar met dat van Adam. Andere tekeningen van Muller van rond 1590 zijn bijvoorbeeld Mars en Venus ontdekt door Jupiter in Dresden en Neptunus in New Haven.⁵ In beide tekeningen lijkt Muller moeite gehad te hebben met de correcte anatomische weergave van de uitgebeelde figuren, iets wat ook van Adam en Eva gezegd kan worden.⁶ Zo zit Eva’s rechterarm op een vreemde manier aan haar lichaam vast omdat een echte schouder ontbreekt.