St. Franciscus in meditatie

Auteur: Surya Stemerding

De manier waarop de heilige Franciscus van Assisi in deze tekening is verbeeld, is typisch voor de late zestiende en vroege zeventiende eeuw. Onder invloed van de contrareformatie transformeerde de iconografie van Franciscus. Afbeeldingen waarin de mediterende heilige voor een prominent geplaatste schedel te zien is, komen pas na de beëindiging van het concilie van Trente, in de tweede helft van de zestiende eeuw voor. De voorstelling in deze tekening toont het moment ná de stigmata, waarin de heilige de dood contempleert, dit naar aanleiding van de kruisiging van Christus, toen Christus’ menselijke/eindige en goddelijke/oneindige aard samenkwamen. Deze aanschouwelijke memento mori van de heilige Franciscus was vooral in de eerste helft van de zeventiende eeuw zeer populair.^[1]

Op de keerzijde van het blad is - in omgekeerde stand - dezelfde knielende figuur weergegeven, maar nu in frontaal aanzicht. Hij heeft de armen op gelijke wijze gekruist, met de rechterarm over de linker, en de zoom van zijn habijt toont eenzelfde golvende plooiing als op de voorzijde van het blad. De studie op de keerzijde is slechts gedeeltelijk zichtbaar omdat het blad later is bijgesneden waardoor het hoofd en de bovenkant van de schouders ontbreken. Het feit dat de figuur tweemaal werd getekend, doet vermoeden dat het een werkplaatstudie betreft, waarin de kunstenaar experimenteerde met het weergeven van de heiligenfiguur in verschillende aanzichten.

De tekening stond, nadat deze in 1989 als ‘Florentijnse school, vroeg zeventiende eeuw’ was geveild, bij aankoop in 1990 op naam van Bernardo Castello (1557-1629), op basis van verwantschap met een krijttekening van hem in Florence, waarvan echter uitsluitend het onderwerp overeenkomt met de tekening in Rotterdam.^[2] Stilistisch gezien lijkt de studie eerder te passen bij een Bolognese of Marquese kunstenaar uit de tweede helft van de zestiende of eerste kwart van de zeventiende eeuw. De Florentijnse kunstenaar Fabrizio Boschi (1572-1642) is door Albert Elen als kandidaat geopperd, gebaseerd op een vergelijking met twee tekeningen van staande figuren in zware draperieën in Parijs, een van Zacharias en een van een man leunend op een stok.^[3]