Obligation de Monte Carlo (Monte Carlo obligatie)

Auteur: Bert Jansen

Op deze kleurenlitho is het gezicht van Marcel Duchamp afgedrukt op een afbeelding van een roulette. De oorspronkelijke foto is gemaakt door Man Ray. Duchamps kin en de zijkanten van zijn gezicht zijn bedekt met scheerschuim dat bovenop zijn hoofd twee horentjes vormt: een verwijzing naar de gevleugelde helm van de Romeinse god van de handel Mercurius. De eerste versie van deze litho dateert van 1924, de periode waarin Duchamp zich herbezint op zijn kunstenaarschap. Hij is opgehouden te werken aan Le Grand Verre (1915-1923), dat hij signeerde in onvoltooide staat. In plaats daarvan probeert hij een carrière als schaker op te bouwen en met zijn vrienden en collega-kunstenaars Man Ray en Francis Picabia zoekt hij naar mogelijkheden om bewegende beelden en film te introduceren als kunstvorm (Rotoreliefs: optische schijven).^[1] Ook gaat hij zijn werken signeren met een alter ego: Rose Sélavy (‘Rose is het leven’), later Rrose (uitgesproken als Eros). Deze litho is gesigneerd door Rrose Sélavy als president van de Raad van Bestuur en door Marcel Duchamp als administrateur. De keuze voor een vrouwelijke travestie kan worden uitgelegd als een relativering van het genie van de maker. Volgens Duchamp dient de maker slechts om het werk in de wereld te brengen. Door voor die rol een vrouwelijk pseudoniem te kiezen maakt hij een vergelijking met een moeder die anders dan een vader geen DNA nodig heeft om het moederschap te bewijzen.^[2]

Het idee voor de obligatie krijgt Duchamp tijdens een schaaktoernooi in Monte Carlo. De opzet is, zoals de statuten op de achterzijde vermelden, om in Monte Carlo en elders langs de Rivièra het casino en andere geldmijnen te ‘exploiteren’. Duchamp beweert dat hij een rendabel systeem van spelen heeft ontwikkeld. Met de opbrengst kan hij jaarlijks aan de koper van een obligatie een dividend van 20 procent uitkeren. Het werk past in Duchamps wens om toeval in zijn werk te gebruiken.^[3] Daarnaast is de Obligation de Monte Carlo een poging om buiten de kunsthandel om te functioneren. Daarom werkt hij ook bij voorkeur met een mecenas die hem een jaarlijkse toelage verschaft in ruil voor kunstwerken. Van de oorspronkelijke litho zijn er destijds maar twee verkocht. Na een half jaar laat Duchamp zijn mecenas, modeontwerper Jacques Doucet, weten dat het spelen hem verveelt en keert hem eenmalig 10 procent rente uit.^[4] De rest van de oplage van dertig stuks raakt grotendeels verloren.

Als het kunsttijdschrift XXième Siècle Duchamp in 1938 om een bijdrage vraagt voor het kerstnummer, stuurt hij de Obligation de Monte Carlo. Naast de oplage van tweeduizend stuks voor het tijdschrift laat hij driehonderd extra exemplaren drukken voor La boîte-en-valise, waarvoor hij op dat moment materiaal verzamelt. Later drukt Duchamp de obligatie ook af op het omslag van het boek dat verschijnt ter gelegenheid van de lancering van de replica’s van zijn readymades in 1964 bij Galleria Schwarz in Milaan (Marcel Duchamp, Ready-Mades etc. (1913-1964)).