Eau et gaz, à tous les étages (Water & gas, op alle etages)

Auteur: Bert Jansen

In 1959 verschijnt Robert Lebel’s monografie Sur Marcel Duchamp. Het is de eerste bestandscatalogus van Duchamps oeuvre waarin ook de samenhang tussen de werken duidelijk wordt. Naast de gebonden editie ontwerpt Duchamp verschillende speciale losbladige edities in een doos. Zo bezien is deze doos, Eau et gaz, à tous les étages, een vervolg op La boîte-en-valise waarin Duchamp zelf in miniatuur een overzicht van zijn oeuvre had samengesteld. Op de doos in de verzameling van Museum Boijmans Van Beuningen is een imitatie emaille bord geplakt van het soort dat in Parijs rond 1900 aan gebouwen werd bevestigd om aan te duiden dat een pand was aangesloten op stromend water en lichtgas. Water en (licht)gas zijn de twee factoren waarmee Duchamp het ‘voorwoord’ begint van zijn aantekeningen voor Le Grand Verre (1915-1923): ‘Gegeven: 1. de waterval 2. het lichtgas’. Voor Duchamp is de aanwezigheid van deze gemakken in een modern woonhuis een metafoor voor de bewoners: een man en een vrouw en hun seksuele relatie – stromend water en flakkerend lichtgas. De doos bevat naast de losbladige versie van het boek van Lebel een ingekleurde foto van Le Grand Verre op plastic en een proef van het sjabloon van de eerste potloodschets uit 1913 voor dat werk (zie La Mariée mise à nu par ses célibataires, même (Boîte verte)). Bij wijze van ‘handtekening’ voegt Duchamp een zelfportret in zwart-wit en profil toe: een contour van zijn gezicht, uit papier gescheurd langs een mal van zink. De afbeelding is voorzien van het bijschrift Marcel dechiravit (Marcel heeft het gescheurd), een geestige verwijzing naar het woord pinxit (heeft het geschilderd) die schilders in vroeger eeuwen toevoegden aan hun signatuur.

De verschijning van Lebels monografie in Engelse vertaling nog in datzelfde jaar, als reguliere editie, vormt het startpunt voor de herontdekking van Duchamp bij een nieuwe generatie kunstenaars in de Verenigde Staten en Europa en het begin van zijn hernieuwde invloed op de ontwikkeling van de moderne kunst. Vóór de verschijning van de publicatie was Duchamp een ‘bijna vergeten kunstenaar’.^[1] Als gevolg van enkele tentoonstellingen over dada wordt hij in de loop van de jaren vijftig herontdekt door kunstenaars als Robert Motherwell, John Cage, Robert Rauschenberg, Jasper Johns, Daniel Spoerri, Jean Tinguely en Richard Hamilton, met name om zijn toepassing van het readymade kunstwerk.

De aanwezigheid van Eau et gaz, à tous les étages naast La boîte-en-valise, La boîte verte en La boîte blanche in de museumcollectie maakt dat een sluitend overzicht van zijn oeuvre kan worden getoond, in samenhang met objecten en andere publicaties waarin Duchamp in de jaren zestig terugkijkt op zijn vroegere werk.