Mucius Scaevola voor Porsenna

Auteur: Judith Niessen

In de hier uitgebeelde legende die werd opgetekend door Titus Livius, begaf een jonge edelman Caius Mucius zich gedurende de bezetting van de stad Rome in 507 voor Christus naar het vijandige kamp van de Etruskische koning Porsenna om deze te vermoorden. Hij vergiste zich en doodde per ongeluk diens secretaris. Mucius werd gegrepen en voor Porsenna gebracht. Om te bewijzen dat hij niet bang was voor folteringen, stak hij zijn hand in het vuur. Een handeling waaraan hij de bijnaam Scaevola (linkshandige) overhield. Onder de indruk van zoveel dapperheid, liet Porsena Mucius vrij. Mucius keerde terug naar Rome en drong aan op vredesonderhandelingen, waarmee de stad voor de ondergang behoed werd.¹

Mucius Scaevola stond symbool voor de deugden geduld en trouw. Vooral in het laatste kwart van de zestiende eeuw werd het verhaal regelmatig in de schilder- en prentkunst uitgebeeld. Hier zien we het moment dat Mucius met zijn linkerhand zijn dolk in het vuur zet. Koning Porsenna zit rechts voor zijn tent, omringd door zijn soldaten. Voor hem ligt de gedode secretaris. Op de achtergrond zijn de contouren van een stad te zien, die Rome voor moet stellen.

De voorstelling is met pen in bruine inkt zeer schetsmatig opgezet, in korte halen en in elkaar overlopende halfopen en dichte rondjes. De korte, krasserige arceringen gebruikte de tekenaar om de figuren nader te definieren. Blauwe wassingen verlenen de tekeningen een schilderachtig karakter. De tekening werd in 1923 door Koenigs, samen met een andere tekening, Perseus en Andromeda (inv. nr. N 33), verworven als ‘in de manier van Karel van Mander’. In het inventarisboek van Koenigs hebben beide tekeningen een toeschrijving aan Gillis van Valckenborch (1566-1623) en als zodanig zijn ze gedocumenteerd in het RKD. Hoewel de kleine figuren enigszins verwant zijn aan figuren in de schilderijen van Gillis van Valckenborch, wijken de landschappen in de achtergrond van beide voorstellingen te zeer af van de drie bekende gesigneerde landschapstekeningen van Van Valckenborch om deze toeschrijving te kunnen ondersteunen.²

M.D. Henkel zette beide tekeningen ergens in het tweede kwart van de vorige eeuw op naam van Chrispijn van den Broeck (1524-1590).³ Een toeschrijving die blijkbaar op traditie stoelt: in Dresden bevindt zich van dezelfde hand nog een tekening De onderhandeling tussen Scipio en Hannibal, die ook aan Van den Broeck is toegeschreven.⁴ De tekenstijl waarin de kleine, nauwelijks uitgewerkte figuren zijn vervaardigd, wijkt echter teveel af van de consistente en zeer herkenbare tekentrant van Van den Broeck.⁵ De kleine in contour geschetste figuren, hun elegante houdingen, de bladslag en de vlotte opzet van de achtergrondarchitectuur vertonen meer verwantschap met de tekenstijl van kunstenaars als Louis de Caullery, Sebastiaen Vrancx en de zogenaamde Pseudo-Vinckboons, ook wel de Meester van het Hermitage-schetsboek genoemd.⁶ De benadering van het landschap en de begroeiing is zelfs dusdanig goed te vergelijken met een tekening van deze laatstgenoemde kunstenaar, Hoffelijk gezelschap voor een waterpaleis in een berglandschap in Darmstadt, dat een toeschrijving aan deze anonymus te rechtvaardigen is.⁷