Gezicht op Reggio di Calabria aan de Straat van Messina

Aan de kust in een bocht van de Straat van Messina – die Sicilië scheidt van de rest van Italië - ligt de stad Reggio di Calabria tegen een bergketen. Pieter Bruegel de oudere gaf de stad in vogelvlucht weer en tekende er een felle brand. Hij vervaardigde de tekening rond 1560, vrijwel zeker als ontwerp voor een deel van een grote prent (428 x 717 mm) uit 1561 waarop een Zeeslag in de Straat van Messina is te zien. De voorstelling is op twee bladen gegraveerd en geëtst door Frans Huys (1522-1562) en is uitgegeven door Cornelis van Dalem (c. 1528-1573) (afb. 1).¹ Grote delen van het landschap zijn vermoedelijk al in de zeventiende eeuw bewerkt en aangevuld met grove bruine en grijze wassingen.² Hierdoor is het oorspronkelijke karakter van de voorstelling, die door Bruegel alleen in pen in bruine inkt is uitgevoerd, grotendeels verloren is gegaan. Zo is het groepje huizen in de rotspartij rechtsvoor nauwelijks nog te zien, loopt de landtong rechts verder door dan oorspronkelijk gepland en is de rotspartij aan de overzijde van het water vermoedelijk in zijn geheel later toegevoegd.³ In werkelijkheid bevindt zich daar geen land en op de gravure is deze rotspartij ook niet overgenomen.

De tekening zelf wordt vrijwel unaniem aan Bruegel toegeschreven.⁴ Het brandende stadsgezicht is op typerende wijze door hem getekend met nauwkeurige en trefzeker geplaatste arceringen, streepjes en puntjes. Een aantal elementen in de tekening getuigen van het lef van de kunstenaar. Zo geeft hij aan de hand van horizontale arceringen op overtuigende wijze aan hoe de rook naar links waait en als een deken over het landschap valt. Een beeld dat wordt verstoord door de later in penseel bijgetekende bergen daarachter.

Bruegel hield al rekening met de gravure door de stad, die vanuit het noorden is gezien, in spiegelbeeld weer te geven. Het is dus onwaarschijnlijk, zoals lang is gedacht, dat het landschap gedurende zijn reis door Italië van 1552 tot 1554 ter plekke door Bruegel werd getekend.⁵ Vermoedelijk is het een uitwerking van een aantal schetsen die hij tijdens zijn reis maakte.⁶ De brand kan bijvoorbeeld goed door Bruegel ter plaatse zijn waargenomen, aangezien Reggio in die periode een aantal grote branden kende als gevolg van Turkse aanvallen op de stad.⁷ Het zijn niet alleen deze ‘naer het leven’ tekeningen die verloren zijn gegaan. Ook andere ontwerpen voor delen van de prent zijn niet overgeleverd: de Rotterdamse tekening beslaat tenslotte slechts eenzesde van de gehele gravure. Bovendien gaat men ervan uit dat Huys schetsen van zeilschepen voor handen moet hebben gehad. Tegelijk met zijn Zeeslag in de Straat van Messina werkte Huys aan De Zeilschepen, een reeks van tien gravures naar Pieter Bruegel.⁸ Enkele van de schepen uit deze reeks zijn verwant aan die in de Straat van Messina. Het ligt daarom voor de hand dat Huys voor beide projecten deels gebruik maakte van dezelfde tekeningen van Bruegel.⁹