Compositiestudie voor 'De doop van Josias door de heilige Jacobus de Meerdere'

Auteur: Albert Elen

Deze compositiestudie maakt deel uit een groep van dertien bladen van Maganza die in 1935 met de Collectie Koenigs in het museum kwam (S 18‑30).^[1] Zij waren afkomstig uit een album dat eerder in het bezit was geweest van verzamelaar Sir Archibald Alison (1792‑1867) in Glasgow.

Volgens Byam Shaw (1967), die als eerste in detail over deze tekening publiceerde, betreft het mogelijk een ontwerp voor een van de scènes uit het leven van de heilige Jakobus de Meerdere, geschilderd rond 1603‑1610 door Alessandro Maganza en zijn zoon Giovanni Battista (1513‑1586) voor de Santi Filippo e Giacomo in Vicenza. Marco Boschini (1605/1613-1678/1704) heeft het in zijn gids van bezienswaardigheden in Vicenza (1676) zelfs over meerdere schilderijen met dit thema van de hand van Maganza, waaronder twee grote plafondschilderingen van de ‘Martirio di san Giacomo’ in de kerk van San Giacomo dei padri Somaschi (de Santi Filippo e Giacomo)^[2] en een ‘s. Giacomo maggiore, & un Compagno, che vien battezato dallo stesso santo, poi martirizato’ in het Oratorio Segreto di San Girolamo, die verloren is gegaan.^[3] De beschrijving van dit laatste schilderij komt precies overeen met het tafereel in onze tekening.

De apostel Jakobus was een van Christus’ discipelen en de eerste martelaar. Hij werd door koning Herodus Agrippa ter dood gebracht, samen met de klerk Josias die zich onderweg naar het paleis had laten dopen.^[4] Toen deze daarop had geweigerd om zijn nieuwe geloof voor de koning af te zweren was ook hij ter dood veroordeeld. De tekening laat het ultieme moment vlak vóór hun onthoofding zien, als Josias door Jakobus met water uit een beker wordt gedoopt. Achter de knielende apostel staat de beul met zijn lange zwaard al klaar, terwijl de koning en een mensenmassa in een paleisachtig decor toekijken. De identificatie van deze slechts zelden afgebeelde scène wordt bevestigd door de annotatie onderaan het tafereel, in dezelfde tint bruine inkt als de tekening en waarschijnlijk door de kunstenaar zelf geschreven. Wat het nummer 'C4 98' betekent is niet duidelijk; misschien is het een afgekorte datering (Creato Aprile 1598). Het was nog niet eerder opgemerkt dat dit handschrift identiek is aan dat van een langere tekst die op de achterkant van een onbetwiste Maganza-tekening in New York staat en een fragment betreft van een lijst met schilderijen, vermoedelijk van de hand van de kunstenaar zelf.^[5]

In het Oratorio Segreto di San Girolamo bevonden zich nog twaalf schilderijen van Maganza, waaronder tien andere taferelen uit het martelaarschap van de apostelen, die samen klaarblijkelijk een cyclus vormden.^[6] Een tweede tekening in de Rotterdamse groep is vermoedelijk een compositiestudie voor een ander schilderij in de reeks voor het oratorium en toont het martelaarschap van de heiligen Petrus en Paulus (S 24).^[7]

Deze tekening is stilistisch nauw verwant aan een andere compositiestudie van Maganza in de Rotterdamse groep, waarschijnlijk een ontwerp voor een martelaarschap van de heilige Laurentius (S 19). Beide compositiestudies zijn uitgevoerd in pen en inkt over een ondertekening in zwart krijt en bezitten dezelfde vlotte en soms krachtige hantering van de pen waardoor er onbedoeld op sommige plekken inktvlekken zijn ontstaan.