Ambacht: Glas

Glas kun je blazen, graveren of persen. En er kan nog veel meer. Wat zijn de effecten van de verschillende technieken? In de collectie van Museum Boijmans Van Beuningen zijn talrijke voorbeelden te vinden van ambachtelijke technieken van glasbewerking.

Vrij blazen

Glas kan vervormd worden door het op hele hoge temperatuur te brengen, waardoor een stroperige glasmassa ontstaat. Met behulp van een lange metalen buis wordt deze uitgeblazen door een geoefende glasblazer. Door de buis tegelijkertijd heel snel te draaien ontstaat een regelmatige vorm, die desgewenst met metalen instrumenten nog verder gevormd kan worden. Ook kunnen andere stukken verhit en vervormbaar glas eraan vast gesmolten worden; zo maakt men bijvoorbeeld een kelkglas op een voet.

Blazen

Blazen in een mal

De verhitte glasmassa wordt vaak in een houten mal geblazen. Die mal kan opengeklapt worden waarna het afgekoelde en uitgeharde glazen object eruit gehaald kan worden. Op die manier maakt men meerdere producten met precies dezelfde vorm.

Blazen in een mal

Persen

Het hete vloeibare glas wordt in een metalen mal gegoten en wordt eventueel aangedrukt met een tegenvorm. Dit kan alleen met vormen die ‘lossend’ zijn, oftewel die na afkoeling zonder problemen uit de mal gehaald kunnen worden. De mogelijkheden zijn dus beperkt.

Persen

Glas graveren (diamant en rad)

Een glazen voorwerp kan men versieren door er met een hard voorwerp op of in te krassen. In de 17de eeuw doet men dat met een diamantstift. Elke voorstelling is mogelijk; een ornament, een landschap, mensfiguur of teksten, maar het risico dat het glas breekt is groot.
Vanaf de 18de eeuw worden de voorstellingen meestal gemaakt door het product tegen een snel draaiend metalen rad aan te drukken. Op die manier kan veel minder gedetailleerd gewerkt worden, maar kunnen wel grote vlakken geslepen worden.

Graveren

Stippelgravure

Een hele specialistische techniek is de stippelgravure, waarbij een voorstelling opgebouwd wordt uit kleine puntjes of ‘putjes’ die met een hard voorwerp, bijvoorbeeld ook een diamantstift, in het glas geslagen worden. De diepte van, en afstand tussen de putjes varieert; op die manier kan de graveur alle mogelijk tussentinten maken.

Stippelgravure

Glas slijpen

Door een product van glas tegen een snel draaiende schijf te drukken, onder toevoeging van water en heel fijn zand, kunnen in een glazen object facetten worden geslepen.

Slijpen

Uberfangtechniek

Als een stuk glas nog aan de blaaspijp zit, is het nog heet en enigszins vervormbaar. Geoefende glasblazers kunnen om dit stuk glas heen een laag glas van een andere kleur smelten. Dit moet al draaiende en al blazende bij het open vuur gebeuren. Het uiteindelijke product heeft dan dus een wand van twee kleuren; één aan de binnenzijde en één aan de buitenzijde. Door delen van de buitenste laag weg te slijpen, of te graveren, ontstaat een tweekleurig product.

Uberfangtechniek

Reticello of filigrain (filigraan)

Het maken van reticello of filigrain is een moeilijke techniek voor glasblazers. Tijdens het blazen en vormen van het product worden hele kleine dunne staafjes glas meegeblazen. De moeilijkheid ligt vooral in de opgave de staafjes op een regelmatige afstand van elkaar te houden. Door verder uitblazen van het object of door het te draaien, ontstaat een verfijnd, bijna grafisch effect in het glas. Bekende voorbeelden zijn de wijnglazen met slingerbenen, waar in het been een spiraal van witte, rode of rode en witte draden is ontstaan. De techniek wordt ook wel latticino genoemd.

Filigraan

Pâte de verre

Pâte de verre is een techniek waarmee rond de laatste eeuwwisseling in Frankrijk veel werd geëxperimenteerd. Kleurloos of gekleurd glas wordt eerst tot een poeder fijngestampt, met water en een bindmiddel wordt er een pasta van gemaakt. Deze pasta wordt vervolgens met een kwast of spatel aangebracht tegen de wand van een vuurvaste vorm dat eventueel reliëf bevat. Deze vorm gaat vervolgens in de oven waar de hele fijne glassplinters weer aan elkaar gesmolten worden.