Chinoiserie

Fabeltjes?

In het jaar 878 sluit China de grenzen voor alle buitenlanders. Via de verhalen van de Italiaanse ontdekkingsreiziger Marco Polo (Venetië 1254-1324) nemen de Europeanen in de 13de eeuw voor het eerst weer kennis van China. Hij vertelt bijvoorbeeld over Chinese vrouwen die hun voeten inbinden zodat ze niet groter groeien. Het beeld dat hij schetst klinkt de thuisblijvers echter zo ongeloofwaardig in de oren, dat het afgedaan wordt als verzonnen.

Op zijn sterfbed wordt Marco Polo gevraagd of hij op wil biechten dat hij gelogen heeft, waarop hij zegt dat hij nog niet half had opgeschreven wat hij werkelijk gezien heeft. Pas in de tweede helft van de 17de eeuw raakt Europa in de ban van alles wat Chinees is. De rijken richten kamers in voor hun verzamelingen Chinees porselein en verkleden zich op feestjes zelfs in Chinese stijl.
Meer weten over Marco Polo? Bekijk de Engelse video ‘Marco Polo journey to the East’.

Chinees porselein

Europa maakt vanaf het eind van de 15de eeuw kennis met Chinees porselein. Italiaanse en later ook Portugese en Spaanse handelaren verkopen dit ‘witte goud’ aanvankelijk sporadisch in Nederland. Het is zo duur, dat alleen de allerrijksten het kunnen betalen.

In 1602 wordt de scheepslading van het Portugese schip de St. Jago buitgemaakt door twee Zeeuwse VOC-schepen. De buit, die voor een gedeelte bestaat uit Chinees porselein, wordt vervolgens voor een kapitaal bedrag geveild in Middelburg. Hierdoor wordt het Chinees porselein in Nederland bekend en bemind onder een breder publiek. De VOC gaat het voortaan zelf op grotere schaal uit China gaan importeren.

Een goed voorbeeld is deze tulpenvaas, die de vorm heeft van een Chinese pagode, maar gedecoreerd is met een klassieke Europese allegorische voorstelling.

Rococo-chinoiserie

In de 18de-eeuwse rococo-periode, een uitloper van de barok, kijken beeldend kunstenaars niet meer naar de oude Griekse en Romeinse voorbeelden, maar naar de natuur. Speelse asymmetrische en onregelmatige vormen en patronen doen hun intrede. Kunstenaars als de fransman François Boucher combineren deze vernieuwende elementen met Chinese motieven. De rococo is vooral populair bij de vorstenhuizen in Frankrijk. Europese modellen en voorstellingen worden overgeheveld naar een Chinees aandoende setting, inclusief pagodes, zijden kimono’s en rijstpapieren parasols. Het thema blijft echter altijd Europees met een centrale rol voor de ‘fêtes galantes’: scènes van elegante, in de buitenlucht verpozende mensen.

In de 19de eeuw wordt met de rococo de chinoiserie ook steeds minder populair. De politieke situatie verhardt, onder andere door de Opiumoorlogen tussen Engeland en China. Hoe meer de Europeanen te weten komen over China, hoe minder het land inspireert. Het mysterie is ontsluierd, en daarmee de betovering verbroken. Er is nu meer aandacht voor primitivisme van volkeren met een minder ver voortgeschreden technische ontwikkeling uit Afrika of Oceanië.

Chinoiserie nu

China is inmiddels een hoofdrolspeler op het wereldtoneel geworden en daarmee zijn de verhoudingen tussen Oost en West veranderd. Vandaag de dag zijn het de Chinese kunstenaars zelf die wereldberoemd zijn. Chinese levenswijsheden uit het boeddhisme en gebruiken als yoga en meditatie winnen steeds meer aan populariteit in Europa en Amerika. Hedendaagse kunstenaars onderzoeken in hun werk vaak de complexe verhoudingen in de geglobaliseerde wereld.

In 2009/2010 toont Museum Boijmans Van Beuningen het werk 'Ten to one-Made in China' van de kunstenaars Sylvie Zijlmans en Hewald Jongenelis waarin ze de verbintenis van de oosterse kledingproductie met het westen zichtbaar maken.

Het oude land van draken, porselein en pagodes inspireert Harmen Brethouwer echter nog steeds. In 2008 organiseert Museum Boijmans Van Beuningen de overzichtstentoonstelling Over nutteloze zaken van deze Rotterdamse kunstenaar.

Meer lezen?

Meer informatie over chinoiserie staat in het boek ‘Chinoiserie’ van Dawn Jacobson. Dit boek is te vinden in de bibliotheek van Museum Boijmans Van Beuningen.