A young woman (Pictura) sits in front of an unfinished painting on an easel. Pallas Athena (Minerva), the Greek goddess of Art (and of Wisdom, the Art of War and Peace) stands behind her and gives instructions. At their feet lie all kinds of attributes including a chisel, a mallet, a measuring rod and a pair of compasses. Adam van Noort, dean of the Antwerp Guild of St Luke (1597-1602), taught both his son-in-law, Jacob Jordaens, and Rubens.
Specifications
| Title | Minerva Instructing Pictura (Painting) |
|---|---|
| Material and technique | Black chalk (traces), pen and brown ink, gray and brown wash, framing lines (partial) in pencil |
| Object type |
Drawing
> Two-dimensional object
> Art object
|
| Location | This object is in storage |
| Dimensions |
Height 266 mm Width 191 mm |
|---|---|
| Artists |
Draughtsman:
Adam van Noort
|
| Accession number | MB 1767 (PK) |
| Credits | From the estate of F.J.O. Boijmans, 1847 |
| Department | Drawings & Prints |
| Acquisition date | 1852 |
| Creation date | in 1598 |
| Signature | signed 'Adam van Noort' and dated '1598' (at lower right, in pen and brown ink), monogrammed 'AVN' (at lower right, below the mantle, in pen and brown ink) |
| Watermark | French lily in a circle (on P3 from the left; vH, 6P, cropped folio), similar to Briquet 7099-7102 (Italian make, doc. resp. Perugia 1502, Caprarola 1515, Rome 1534-1537 and 1550-1551). [AE] [for image click thumbnail above the 'zoom in' option] |
| Inscriptions | none |
| Collector | Collector / F.J.O. Boijmans |
| Mark | Museum Boymans (L.1857) |
| Provenance | Frans Jacob Otto Boijmans (1767-1847), Utrecht (L.1857); bequeathed to the City of Rotterdam, 1847; on loan to the museum since 1849 |
| Exhibitions | Delft/Antwerp 1964, no. 147; Rotterdam 2010 (coll 2 kw 6); Paris/Rotterdam 2014, no. 64 |
| Internal exhibitions |
De Collectie Twee - wissel VI, Prenten & Tekeningen (2010) Vroege Nederlandse tekeningen - Van Bosch tot Bloemaert (deel 2) (2015) |
| External exhibitions |
Bosch to Bloemaert. Early Netherlandish Drawings from the Museum Boijmans Van Beuningen (2014) Bosch to Bloemaert. Early Netherlandish Drawings (2017) |
| Research |
Show research Netherlandish Drawings of the Fifteenth and Sixteenth Centuries |
| Literature | cat. 1852, nr. 628 ('Adam van Noort, Eene Allegorie'); cat. 1869, nr. 506 ('Adam van Noort, Eene Allegorie'); Haberditzl 1907, pp. 168, 170, 171, 177, 179; Van Puyvelde 1929, p. 45; ThB XXV, 1931, p. 510; Delen 1943, pp. 90-91, pl. XLVI, ill. 54; Lugt 1949, vol. 1, p. 3, under no. 960; Haverkamp-Begemann/Logan 1970, vol. 1, p. 268, under no. 501; Dittrich 1972, pp. 138-139, 141-142, no. 13); Mielke 1986, pp. 173-174; Luijten 1988, pp. 288-289; Dittrich 1997, p. 144; Manuth/De Winkel 2002, pp. 11-12, ill. 13; Petherbridge 2010, pp. 220-221, ill. 151 |
| Material | |
| Object | |
| Technique |
Brown wash
> Washing
> Wash
> Drawing technique
> Technique
> Material and technique
Grey wash
> Washing
> Wash
> Drawing technique
> Technique
> Material and technique
|
| Geographical origin | Southern Netherlands > The Netherlands > Western Europe > Europe |
Entry catalogue Netherlandish Drawings of the 15th and 16th Centuries.
Author: Yvonne Bleyerveld
This description is currently only available in Dutch.
Het monogram AVN op deze tekening is autograaf, gezien het feit dat de letters in de wassingen opgenomen zijn. Het opschrift Adam van Noort rechtsonder is weliswaar in een oude hand geschreven, maar is hoogstwaarschijnlijk, net als de veer, later op de tekening aangebracht. Met het monogram en de datering vormt de tekening een sleutelstuk in het getekende oeuvre van Adam van Noort: het is de enige gedateerde tekening die we van Van Noort kennen.1 Al in 1907 was Halberditzl ervan overtuigd dat het om een werk van deze kunstenaar zou gaan – niet alleen op grond van het monogram, maar ook vanwege de grote overeenkomsten tussen de figuurtypen op deze tekening en die op een gravure met de vijf zintuigen van Adriaen Collaert naar ontwerp van Van Noort.2
Andere tekeningen die met zekerheid aan Adam van Noort kunnen worden toegeschreven zijn de reeksen illustraties voor Thomas Saillus’ Thesaurus precum (1608) en voor Petrus Biverius’ Sacrum Oratorium (1630), waarvoor Van Noort ontwerpen leverde in opdracht van het drukkershuis Plantijn-Moretus.3 Door Lugt (1949) en door Haverkamp-Begemann en Logan (1970) werd aan dit kleine oeuvre een drietal andere, gesigneerde bladen toegevoegd.4 In 1972 schreef Christian Dittrich nog drie bladen aan Van Noort toe, waarna Hans Mielke in 1983 nog enkele tekeningen op naam van de kunstenaar zette.5 Bij deze toeschrijvingen vormde het Rotterdamse blad steeds het ijkpunt.
Uitgebeeld is Minerva, de godin van de wijsheid en de kunsten, die naast de zittende personificatie van de Schilderkunst of Pictura staat – te herkennen aan het palet en de schilderstok – en haar instructies geeft. Het thema sluit aan bij de iconografie van Minerva als metgezellin, patrones of inspirator van de kunsten, zoals zij in de late zestiende eeuw vaker werd uitgebeeld.6 Terwijl de godin met een passer tekent op het nog lege paneel of doek en Pictura daarnaar wijst, lijken beide vrouwen te overleggen over de verdere uitvoering van het werk. Op de voorgrond liggen attributen die verwijzen naar Minerva’s domein, de kunsten, kennis en wetenschap: een zonnewijzer, boek, beitel en houten hamer, sextant, meetlat, passer, winkelhaak, en het juk van een weegschaal. Samen symboliseren zij de opvatting dat een schilder ten dienste van zijn kunstenaarschap kennis en vaardigheid moet vergaren. Het vaandel dat Minerva als ongebruikelijk attribuut bij zich draagt, verwijst mogelijk naar het aanzien dat de schilder zal verkrijgen wanneer hij zich door de godin laat leiden.7
Footnotes
1 Mielke 1983, p. 173.
2 New Hollstein 2005-06, nr. 1397.
3 De ontwerpen voor Thomas Saillus’ Thesaurus precum leverde Van Noort samen met Pieter de Jode. Vijf tekeningen uit deze reeks van Adam van Noort – waarvan drie met het monogram ‘AVN’ – zijn in Museum Plantijn-Moretus in Antwerpen. Voor Petrus Biverius’ Sacrum Oratorium zijn negen getekende ontwerpen van Van Noort, gemonogrammeerd ‘AVN’, in dezelfde collectie. Zie Dittrich 1972, p. 138, 142 (n. 11, n. 12); Mielke 1983, n. 3.
4 Zie Mielke 1983, p. 174 (n. 4, n. 5).
5 Dittrich 1972, zie ook Dittrich 1997, nr. 64; Mielke 1983.
6 Zie voor voorbeelden Luijten 1988, pp. 287-289.
7 Luijten 1988, p. 289.
