Les phases de la lune III (De fasen van de maan III)

Auteur: Marijke Peyser

In het voorjaar van 1934 vindt in Brussel in het Palais des Beaux-Arts de groepstentoonstelling Exposition Minotaure plaats. Vooraanstaande surrealisten, onder wie Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, Max Ernst, Alberto Giacometti, Man Ray en Yves Tanguy zijn er met werk vertegenwoordigd.^[1] Paul Delvaux bezoekt de tentoonstelling en wordt geraakt door de schilderijen van De Chirico: ‘De verlaten steden, de zwijgende figuren van De Chirico hebben indruk op mij [Delvaux] gemaakt omdat ik voelde dat dit alles beantwoordde aan iets in mij […] dat alles is poëzie, het is een heel poëtisch programma’.^[2] In Delvaux’ werken van na 1934 vormen vrouwen, alleen of in een groep, naakt of gehuld in classicistische kleding, het hoofdmotief. Zij zwijgen, soms kijken ze naar elkaar, bijna altijd lijken ze in trance. Zij bevinden zich in een bevreemdende omgeving, vaak een verlaten stedelijk landschap. Deze droomachtige wezens hebben blond haar, grote, donkere ogen, zware borsten en zwart schaamhaar. Soms zijn zij in gezelschap van geklede of naakte mannen of een skelet.

Zelf beschouwt Delvaux zich niet als surrealist. Hij wijst het automatisme van de surrealisten af en verwerpt de sociale revolutie van André Breton en diens geschriften.^[3] Delvaux’ werken hebben met hun nachtelijke decors en verstilde figuren weliswaar een droomachtige sfeer, maar de beeldmotieven – zoals stations, antieke gebouwen en de liggende Venusfiguur – verwijzen niet direct naar het surrealisme. Toch wordt hij door kunsthistorici doorgaans tot de Belgische surrealistische beweging gerekend vanwege zijn deelname aan een aantal belangrijke surrealistische tentoonstellingen en zijn contacten met sleutelfiguren als E.L.T. Mesens en René Magritte.

Tussen 1939 en 1942 schildert Delvaux drie versies van Les phases de la lune. De sleutelfiguur in de drie schilderijen is een man met een vergrootglas, professor Otto Lidenbrock, de geoloog die in Jules Verne’s Reis naar het middelpunt van de aarde (1864) speurt naar de oorsprong van het heelal. In een brief aan journalist en Verne-specialist Pierre-André Touttain, verklaart de schilder de aanwezigheid van deze geleerde in zijn oeuvre: ‘Ik was gefascineerd door de fantastische reis naar het midden van het heelal en de nogal komische persoonlijkheid van de professor. De afbeelding van de professor die bezig is een geode te onderzoeken vond ik al aantrekkelijk toen ik tien jaar was. Ik heb toen de afbeelding van Riou gekopieerd en op de muur van mijn kamer vastgeprikt.’^[4] Ook voor latere schilderijen zouden de illustraties van Édouard Riou een belangrijke inspiratiebron zijn.

In de eerste versie van Les phases de la lune uit 1939 bestudeert Lidenbrock een fossiel. Een wulpse vrouw, haar borsten omgeven door een grote roze strik, die tegenover hem op een balkon zit, slaagt er niet in zijn aandacht te trekken. Op de achtergrond komt een stoet naakte vrouwen voorbij, aangevoerd door een jongeman. In de tweede versie (1941) zijn we binnenskamers. Een naakte vrouw staart voor zich uit en opnieuw is de aandacht van de professor op een fossiel gericht. Linksachter is een groepje mannen met elkaar in gesprek. Wetenschappelijke attributen duiden hun belangstelling. De deur van het vertrek staat wijd open en geeft zicht op een versteend, doods landschap. Op alledrie de werken is op de achtergrond de wassende of krimpende maan te zien.