De landing van het leger van Prins Maurits bij Philippine

Auteur: Yvonne Bleyerveld

Deze imposante tekening met de landing van de vloot van Prins Maurits van Nassau bij Philippine – een episode voorafgaand aan de bekende slag bij Nieuwpoort in juli 1600 – werd door Hendrick Vroom getekend als ontwerp voor een gravure in opdracht van de Staten-Generaal. De prent is door een onbekende graveur gegraveerd, uitgegeven door de Amsterdamse uitgever Cornelis Claesz (ca. 1550-1609) en door Vroom opgedragen aan Prins Maurits.¹ De tekening is een sleutelstuk in het getekende oeuvre van Vroom, omdat het de enige door Karel van Mander genoemde tekening van de kunstenaar is, die bewaard bleef. In zijn biografie van Hendrick Vroom schrijft Van Mander: ‘Tsindert heeft hy oock gheteyckent den tocht der Schepen, die nae Vlaender voer uyt Zeelandt, waer nae den Slagh by Nieupoort volghde: dit gedruckt wesende, presenteerde eenige drucksels aen den Steden, en den Heeren Staten, soo dat hy groot gheldt vercreegh.’²

Inderdaad leverden de tekening en prent Vroom de nodige inkomsten op. Voor de opdracht van de ontwerptekening ontving hij van de Staten-Generaal in november 1600 een betaling van 150 gulden.³ Een jaar later beloonde het Haarlemse stadsbestuur de kunstenaar met 60 pond voor zijn schenking van enkele exemplaren van de gravure.⁴ Voor de prenten die Vroom aanbood aan de Staten van Holland ontving hij 100 pond.⁵ We mogen ervan uitgaan dat ook andere Hollandse steden, evenals waarschijnlijk Prins Maurits zelf, exemplaren van de gravure bij de kunstenaar hebben afgenomen.

Vroom maakte de tekening kort nadat de landing bij Philippine had plaatsgevonden. In mei 1600 ontving Prins Maurits als opperbevelhebber van het Staatse leger opdracht van de Staten-Generaal een veldtocht te ondernemen langs de kust van Vlaanderen om Vlaamse kapers, die hun thuisbasis hadden in Duinkerken en de Hollandse handels- en vissersvloot veel schade toebrachten, uit te schakelen. Een tweede doelstelling was Duinkerken op de Spanjaarden te veroveren.⁶ Deze opdracht vereiste een grootschalige en risicovolle militaire expeditie in vijandelijk gebied – de Vlaamse kust was met uitzondering van Oostende in Spaanse handen – waaraan de Prins dan ook met tegenzin begon. Het beleg van Duinkerken kon bovendien pas beginnen nadat het meer noordelijk gelegen Nieuwpoort ingenomen was. Om beide steden vervolgens te behouden moest een grote krijgsmacht in Vlaanderen op de been worden gehouden.

De tekening van Vroom stelt het begin van deze militaire expeditie voor. De troepenverplaatsing zou grotendeels via het water en deels over land plaatsvinden. Half juni verzamelde Maurits een ongekend grote strijdmacht bij het Fort Rammekens op Walcheren. Op 19 juni lagen ongeveer 1300 schepen klaar om zo’n 13.000 infanteriesoldaten, 2700 ruiters en 2300 ondersteunende werkkrachten naar Vlaanderen te brengen.⁷ Omdat de wind niet meewerkte, voer de vloot niet naar de Vlaamse kust – zoals aanvankelijk de bedoeling was – maar verplaatste deze zich in zuidoostelijke richting over de Westerschelde. Schuin aan de overkant werd aangelegd bij het vestingstadje Philippine in Zeeuws-Vlaanderen om van daaruit over land, door Vlaanderen, richting Nieuwpoort te trekken. De landing bij Philippine en de ontscheping van troepen en materieel vond plaats op 21 en 22 juni 1600.⁸ Ook leden van de Staten-Generaal reisden met de tocht mee, op aandringen van Prins Maurits en omdat zij hoopten in het kielzog van diens troepen contributie te kunnen innen in Vlaamse dorpen en steden.⁹ Ongetwijfeld heeft de aanwezigheid van deze Statenleden ertoe bijgedragen dat de Staten-Generaal de landing bij Philippine op een prent lieten weergeven.

Vroom verbeeldde de gebeurtenis op twee aan elkaar gemonteerde, even grote vellen papier. Een zeer groot aantal schepen, met naar achteren toe een dichtopeengepakte massa van zeilen en masten, toont de enorme omvang van deze militaire operatie. Opvallend is de enorme vloot van binnenvaartuigen, die door het Staatse leger was ingehuurd om oorlogsmaterieel en voorraden te vervoeren. Het schip rechts van het midden en te midden van andere schepen, met de grote vlag met wapen aan de mast en met de grote lantaarn op de achtersteven, is het jacht van Prins Maurits.¹⁰ Op het middenplan, rechts van het midden, is op een punt van de dijk de schans van Philippine uitgebeeld, waar een kampement is opgeslagen en troepenbewegingen te zien zijn. Van daaruit trekken Maurits’ soldaten over een dijk landinwaarts. De strook op de achtergrond toont de Zeeuws-Vlaamse kustlijn, van Biervliet en IJzendijke links, tot Gent en Sas van Gent geheel rechts. Vroom tekende deze plaatsen in omgekeerde volgorde, zodat de situatie op de prent (spiegelbeeldig) in de juiste richting zou verschijnen.

Van Mander prijst Hendrick Vroom om zijn goede kennis van schepen, touwwerk, masten, zeilen en windrichtingen, maar ook van andere zaken die zijn scheepstaferelen verfraaien, zoals landschappen en water.¹¹ Deze tekening laat uitstekend zien dat Vroom de weergave van al deze zaken inderdaad tot in de puntjes beheerste.