Berglandschap met een ruïne

Auteur: Yvonne Bleyerveld

Twee anonieme landschappen (inv. nrs. D I 96 en DI 97) worden gekarakteriseerd door bruine en blauwe wassingen. De ene tekening (inv. nr. D I 96), toont een ruïne te midden van hoge bergen waarop hier en daar bomen groeien, met linksachter in het dal de schetsmatige contouren van een stad. De andere tekening (inv. nr. D I 97) stelt ook een berglandschap voor, met een ploegende boer die zijn land bewerkt. Links staan enkele huisjes en een windmolen op een heuvel, middenachter is opnieuw een stad te zien.

In de collectie Koenigs waren beide tekeningen opgenomen als ‘anoniem Duits’, wellicht (deels) op basis van het opschrift op een tekening (inv. nr. D I 96). Na terugkeer uit de Oekraïne in 2004 werden ze op naam van Pieter Stevens gezet, op grond van vergelijking met een aan deze kunstenaar toegeschreven Gefantaseerd berglandschap met bebouwing dat zich voorheen in de Unicorno Collectie in Den Haag bevond.¹ Die tekening is echter veel zorgvuldiger uitgewerkt dan de twee Rotterdamse bladen. De bouwwerken en ruïnes hebben heldere vormen en de suggestie van diepte is, mede door de licht-donkercontrasten in de aangebrachte wassingen, overtuigend. De Rotterdamse berglandschappen zijn daarentegen getekend met uiterste losse penlijnen – zó los dat op de ene tekening (inv. nr. D I 96) de ruïne nauwelijks is te onderscheiden van de bergen eromheen. Bovendien is op beide tekeningen de dieptewerking bijzonder beperkt.

De twee tekeningen zijn ongeveer even groot, hebben dezelfde herkomst en zijn op het eerste gezicht stilistisch verwant. Toch is niet zeker dat één kunstenaar ze maakte. Van de twee tekeningen is de 1595 gedateerde kwalitatief de beste. De andere (inv.nr. D I 97) is beduidend grover uitgevoerd, vooral in de linkerhelft. De boomgroepen in de achtergrond zijn getekend met eenvoudige, ronde haaltjes en de lucht is met enkele streken van blauwe waterverf gevuld. Ook zijn in beide tekeningen de arceringen verschillend: op de 1595 gedateerde tekening zijn schaduwpartijen aangeduid met snel opgezette, horizontale, verticale en golvende penlijnen, terwijl in de rotspartijen op de andere tekening met diagonale arceringen volstaan is.

Niet alleen het berglandschap uit de Unicorno Collectie maar ook andere tekeningen van Pieter Stevens zijn veel zorgvuldiger en verfijnder getekend dan de twee Rotterdamse tekeningen.² Dit tweetal is dan ook hoogstwaarschijnlijk niet door de kunstenaar zelf gemaakt, maar door één of twee kunstenaars uit zijn omgeving.