rasée L.H.O.O.Q. (L.H.O.O.Q. geschoren)

Auteur: Bert Jansen

De retrospectieve tentoonstelling in 1963 in het Pasadena Art Museum laat zien hoe de ster van Marcel Duchamp op zijn oude dag is gerezen, vooral door de nieuwe generatie popartkunstenaars die in de readymades van Duchamp een voorbeeld zien voor hun toepassing van objecten uit de massacultuur in de beeldende kunst. Getipt door haar zoon die betrokken was bij de tentoonstelling, besluit de verzamelaar Mary Sisler alles van Duchamp te kopen waar ze de hand op kan leggen.^[1] Via galerie Cordier & Ekstrom in New York worden in Frankrijk in korte tijd 63 werken opgespoord en door haar aangeschaft. Daartoe behoort ook een pakket van 79 aantekeningen, die niet in La boîte verte zijn opgenomen en die Duchamp in 1967 in La boîte blanche zou publiceren. Verder bevat de collectie van Sisler veertien replica’s van de readymades die in 1964 in een oplage van acht op de markt zijn gebracht door de Milanese galeriehouder Arturo Schwarz. De collectie van Sisler ging na de start bij galerie Cordier & Eckstrom in januari 1965 op tournee langs enkele steden in de Verenigde Staten en daarna naar Australië en Nieuw Zeeland.

Duchamp ontwerpt de uitnodiging voor de voorbezichtiging op 13 januari 1965 in New York. Hij kiest hiervoor een speelkaart met een afbeelding van Leonardo da Vinci’s Mona Lisa (ca. 1503), die hij voorziet van het onderschrift rasée L.H.O.O.Q. Daarmee verwijst hij naar zijn actie in 1919 toen hij een ansichtkaart van de Mona Lisa voorzag van een snor en een sikje en het onderschrift L.H.O.O.Q., hetgeen hardop gezegd in het Frans klinkt als ‘Zij heeft een hete kont’. Het onderschrift slaat op de mogelijke homoseksualiteit van Da Vinci waarover Freud had geschreven.^[2] Verder zal de actie van Duchamp zijn ingegeven als een sneer naar de absurde populariteit van het schilderij van Da Vinci anno 1919 bij de viering van de vierhonderdste sterfdag van de kunstenaar, waardoor het zich uitstekend leende voor een dadaïstische karikatuur.^[3] Het originele exemplaar van L.H.O.O.Q. bevindt zich in de collectie van Sisler. Haar verzameldrift geeft aan hoezeer Duchamps populariteit ook gepaard gaat met idolate bewondering. Zo bezien is deze uitnodigingskaart te begrijpen als een ironisch commentaar op zijn eigen succes. Wellicht is de herinnering aan zijn vroegere actie ook ingegeven door de massale toeloop in 1963 in Washington en New York als de Mona Lisa wordt uitgeleend door het Louvre. Bijna twee miljoen bezoekers schuifelen in dikke rijen in zes weken tijd voor het schilderij langs.

Ook de titel Not seen and/or less seen of/by Marcel Duchamp and/or Rrose Sélavy 1904-1964 is ironisch te begrijpen. Behalve het eerste deel van de zin, Not seen and/or less seen, komt deze overeen met de titel die hij aan zijn eigen overzichten van zijn oeuvre in La boîte-en-valise en in Pasadena had gegeven. De toevoeging zou erop kunnen duiden dat hij niet verantwoordelijk is voor de samenstelling van deze tentoonstelling.