Midsummer Night's Mare (Midzomernachtmerrie)

Auteur: Marijke Peyser

De titel van de zorgvuldig geënsceneerde foto Midsummer Night’s Mare is afgeleid van de komedie die William Shakespeare aan het einde van de zestiende eeuw schrijft. In zijn Midsummer Night’s Dream (1595) verblijven vier verliefde jonge mensen op een avond in een woud in de omgeving van Athene: Hermia houdt van Lysander, Helena bemint Demetrius. Allerlei omstandigheden dragen ertoe bij dat partners verwisseld worden. Uiteindelijk komt alles goed: de oorspronkelijke liefdesparen vinden elkaar weer. De titel van de foto Midsummer Night’s Mare voorspelt echter weinig goeds.

Met de aanwezigheid van vier elegant geklede jonge mannen en vrouwen in een verlichte, bosrijke omgeving, blijven Salvador Dalí en fotograaf Philippe Halsman dichtbij Shakespeares tafereel. Maar er zijn nieuwe, onverwachte en bedreigende beeldelementen. Op de voorgrond vraagt Dalí nadrukkelijk de aandacht. Niet alleen kijkt hij de beschouwer frontaal aan, met zijn beide handen pakt hij voorzichtig het lam vast dat voor hem staat. Een tweede lam bevindt zich op de achtergrond, geharnast tussen touwen zwevend, nauwelijks in evenwicht, boven een gedekte tafel waarin een aantal messen gestoken zijn. De man in smoking die rechtsachter Dalí het beeld in springt, doet denken aan de beroemde foto Dalí Atomicus (1948) die Halsman en Dalí samen maakten en waarop drie zwevende katten, een stoel en een springende Dalí te zien zijn. Halsman stond erom bekend dat hij zijn modellen graag liet springen, omdat ze dan zo op het springen geconcentreerd zijn, dat ze hun masker laten vallen.^[1]

Het angstige lam verwijst mogelijk naar Dalí’s persoonlijke angsten en obsessies. Als Dalí in 1929 zijn geliefde, Gala, aan zijn vader Don Salvador Dalí Cusí voorstelt, keurt deze de relatie sterk af. Bij het zien van het provocerende portret dat Dalí van zijn moeder maakt, Parfois je crache par plaisir sur le portrait de ma mère (Le sacré-coeur) (1929), is de maat vol: Dalí wordt het huis uitgestuurd. In zijn autobiografie La vie secrète de Salvador Dalí (eerste editie 1942) schrijft de kunstenaar: ‘Aangekomen in Port Lligat schilderde ik een portret van Gala met een paar rauwe lamskoteletten, in evenwicht, op haar schouder. De betekenis van dit schilderij was dat ik besloten had de lamskoteletten te eten in plaats van Gala. De koteletten waren, inderdaad, het boetedoenende slachtoffer van mijn mislukte opoffering, evenals Abraham er de voorkeur aan had gegeven het schaap te eten en Willem Tell te mikken op de appel. Verschillende malen tekende ik, met deze gedachte in mijn hoofd, mijn portret als kind met een rauwe kotelet op mijn hoofd; ik probeerde dan op symbolische wijze mijn vader er toe over te halen de kotelet te eten in plaats van zijn zoon’.^[2]

Dalí en Halsman werken in de loop der jaren nauw samen aan verschillende projecten. Een foto van Dalí naakt in een ei illustreert de bewering van de Spanjaard dat hij herinneringen heeft die teruggaan naar de maanden die hij in de baarmoeder doorbrengt.^[3] In 1951 vervolmaken Dalí en Halsman met In Voluptas Mors een opzienbarend tableau vivant. De foto toont Dalí naast zeven naakte vrouwen die zo zijn opgesteld dat zij met elkaar een doodshoofd vormen. In de uitgave Dalí’s Moustache (1954) staat zijn snor, het handelsmerk van de kunstenaar, centraal. De vaak grappige foto’s in deze publicatie komen tot stand dankzij het technisch kunnen van de fotograaf en de innovatieve ideeën van het tweetal.