Le couple (Het paar )

Auteur: Marijke Peyser

In 1919 vormen Max Ernst, Jean (Hans) Arp en Johannes Baargeld de Keulse dadagroep. Net als de dadaïsten elders willen zij de wereld op zijn kop zetten, zoals de Eerste Wereldoorlog hun wereld radicaal had veranderd. Ze brengen verschillende tijdschriften uit en organiseren enkele tentoonstellingen.^[1] In die periode bewondert Ernst reproducties van de metafysische schilderijen van Giorgio de Chirico in het tijdschrift Valori Plastici.^[2] Geïnspireerd door deze Italiaanse kunstenaar maakte hij in 1919 zijn eerste collages uit knipsels van alledaags beeldmateriaal dat hij combineert tot fantasierijke voorstellingen.^[3]

Op uitnodiging van Ernst en Baargeld brengen de Franse dadaïsten, waaronder Tristan Tzara, Arp, Paul Éluard, diens echtgenote Gala en André Breton, in 1921 een bezoek aan Tirol en Keulen.^[4] In de collages van Ernst zien zij overeenkomsten met hun eigen poëtische experimenten die zij vastleggen in het dadaïstische tijdschrift Littérature (eerste serie 1919-1921) onder redactie van Breton, Philippe Soupault en Louis Aragon.^[5] Nadat Ernst in 1921 kennis heeft gemaakt met Éluard, ontstaat er een intensieve werkrelatie tussen beide mannen en een zeer vriendschappelijke band met Gala.^[6] In 1922 laat Ernst zijn vrouw Louise Strauss en hun jonge zoon in Duitsland achter en vestigt zich in Parijs, om zich in 1923 bij het echtpaar Éluard in Eaubonne te voegen. Tijdens de zomermaanden verfraait Ernst hun woning met een aantal spectaculaire muurschilderingen.^[7] Aspecten van hun ménage-à-trois verbeeldt hij in werken als Le couple en Vive l’amour ou Pays charmant, beide gedateerd 1923, waarin zich paren vormen of sprake is van ‘verdubbeling’. Le couple toont twee van elkaar gescheiden figuren in een vrijwel kale ruimte. Alleen de armen en romp van de rechterfiguur hebben een herkenbare menselijke vorm. De overige lichaamsdelen worden gerepresenteerd door collageachtige constructies van kant, kwastjes en franjes. De linkerfiguur, met de gekruiste benen en ronde vormen, verwijst waarschijnlijk naar een vrouw. De rechterfiguur is mogelijk een man.^[8]

Tussen 1922 en 1924 verschijnt de tweede serie van het tijdschrift Littérature; deze markeert de overgang van dada naar het surrealisme. In het najaar van 1922 beginnen Breton, Aragon, Desnos, Éluard, Ernst en Benjamin Péret te experimenteren met hypnose. Wanneer ze op 27 september bijeen komen wordt Desnos onder hypnose gebracht met pen en papier binnen handbereik.^[9] Iedere aanwezige stelt een vraag die Desnos beantwoordt met een tekening of een korte zin. Terwijl hij Éluards hand vasthoudt, wordt Desnos gevraagd: ‘Hoe zie je Éluard?’ ‘Hij is blauw’. ‘Waarom blauw?’ ‘Omdat de lucht zich nestelt’.^[10] Mogelijk heeft deze opmerking Ernst getroffen en is Le couple een portret van Éluard en Gala.

Naast het werk Histoire naturelle (1926), dat uit een map met 34 heliogravures bestaat, en een litho, is Le couple het enige schilderij van Ernst in de collectie van Museum Boijmans Van Beuningen. Het is afkomstig uit de Belgische verzameling van Bertie en Gigi Urvater.^[11]