La saignée (De aderlating)

Auteur: Marijke Peyser

Tijdens de solotentoonstelling René Magritte die van 13 tot 24 mei 1939 in het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel te zien is, toont Magritte tien doeken en vierentwintig gouaches.^[1] De onderwerpen van een aantal van de gouaches had de kunstenaar niet eerder in olieverf uitgebeeld.^[2] Het enthousiasme voor het werken met gouache komt ter sprake in een brief aan zijn vriend en collega-kunstenaar Marcel Mariën.^[3] Magritte vertelt hem dat hij behoefte heeft aan ideeën-associaties. Als reden geeft Magritte op dat hij lijdt aan een zekere schildersmoeheid en dat de associatie van bepaalde beelden, zoals ‘een arend in colbert’, hem opnieuw inspiratie zou kunnen geven.^[4] Dit voorbeeld verwezenlijkt Magritte in zijn gouache Le présent (1938 of 1939). Bij La saignée, een gouache van een ingelijste bakstenen muur aan een gelambrisseerde wand, roepen de beelden eveneens andere associaties op dan men zou verwachten; een bakstenen muur biedt immers juist geen uitzicht, terwijl een schilderij een venster op de wereld kan zijn.

In het Belgische kunsttijdschrift Les Beaux Arts van 5 mei 1939 verschijnt een recensie van de tentoonstelling René Magritte, getiteld ‘Le surréalisme vu à travers l’oeuvre de René Magritte’. Bij de tekst wordt La saignée afgebeeld. De journalist vraagt Magritte hoe hij op het idee was gekomen dit werk te maken. De kunstenaar antwoordt: ‘Ik denk dat ik toen aan het nadenken was over wat absoluut verboden zou zijn om in een schilderij te laten zien’.^[5] Deze gedachte leidt bij Magritte tot de zekerheid dat het absoluut verboden is het ‘niets’, de ‘leegte’, achter een schilderij te tonen. Hij vervolgt: ‘achter de kleuren van het schilderij is het doek. Achter het doek is een muur, achter de muur is… etc. Zichtbare dingen verbergen altijd andere zichtbare dingen. Maar een zichtbaar beeld verbergt niets’.^[6] La saignée ontmaskert het bedrieglijke van elke poging tot voorstelling. De conventionele en traditionele rol van de schilderkunst is de verbeelding van een vorm van de ons omringende wereld of van een idee daaromtrent. Magritte laat echter het ontbreken van de realiteit ‘achter een kunstwerk’ zien: het is een medium dat afwezigheid en onbestendigheid openbaart. Magritte’s zienswijze, die tot uiting komt in La saignée, past in het surrealistische gedachtengoed: onze verwachtingen van de realiteit worden wederom ontregeld.

Na hun terugkeer uit Parijs in juli 1930, betrekken Magritte en zijn vrouw Georgette een bescheiden woning in de rue Esseghem, Jette-Brussel. In de eetkamer, een vertrek van drie bij vier meter, speelt het dagelijkse leven zich af: er wordt gegeten, er worden vrienden verwelkomd, maar het doet ook dienst als atelier. Magritte’s schildersezel staat in een hoek bij het raam. Er is zo weinig plaats dat hij gevangen zit tussen de tafel, de deur en de kachel. Hoewel Magritte deze sobere inrichting als benauwend ervaart, heeft hij geen behoefte aan een schildersatelier aangezien hij vanaf 1926 ‘geen schilderijen meer maakt, maar objets bouleversants’: objecten die ontregelend werken, die tot nadenken uitnodigen en die soms de vorm krijgen van verf op doek.^[7] De woning zelf blijkt een belangrijke inspiratiebron; tal van onderdelen figureren in zijn schilderijen van na 1930.