La maison de verre (Het glazen huis)

Auteur: Marijke Peyser

René Magritte’s gouache La maison de verre maakt deel uit van een grote aankoop die de Britse mecenas Edward James in 1938 doet van het werk van de Belgische surrealist.^[1] Dit werk is een voortzetting van het zogenaamde ‘portrait manqué’ en komt daarin overeen met een portret dat Magritte twee jaar daarvoor van James maakte: het olieverfschilderij La reproduction interdite. Het uitgangspunt voor de gouache en het schilderij is hetzelfde: een foto van James die naar Magritte’s schilderij Au seuil de la liberté kijkt. In een brief aan James van 12 juli 1939, schrijft Magritte: ‘Het is niet verwonderlijk dat mijn gedachten teruggingen naar de foto die ik van u gemaakt heb, waarop u met uw rug naar het fototoestel staat. Die foto gaf mij de kans een mooi voorbeeld te geven van de verbeelding van onzichtbare dingen.’^[2]

Voor Magritte is het gezicht van de ander een ‘onzichtbaar ding’ dat hij niet begrijpt en dus ook niet kan verbeelden. Hij kan slechts weergeven wat hij begrijpt en dat is dan ook de reden dat de samensteller van de vijfdelige oeuvrecatalogus (1992-1994) van het werk van René Magritte, kunsthistoricus en -criticus David Sylvester, in deze gouache een fragmentarisch zelfportret van de kunstenaar herkent.^[3] Een tweede argument, ook van Sylvester, is van praktische aard: het colbert van de afgebeelde persoon is identiek aan het jasje dat de kunstenaar draagt in zijn zelfportret La clairvoyance (1936).^[4]
           
Het vinden van een titel voor La maison de verre levert moeilijkheden op. Magritte bedenkt zijn titels vaak niet zelf, maar laat zich inspireren door suggesties van zijn vrienden. In zijn woning aan de rue Esseghem in Jette-Brussel, waar Magritte en zijn vrouw Georgette vanaf 1930 wonen, ontvangt hij schrijvers als Nougé, de leider van de Belgische surrealistische groep, zijn mentor. E.L.T. Mesens en Camille Goemans, die niet alleen in kunst handelen, maar ook surrealistische gedichten schrijven, evenals Marcel Lecomte, Paul Colinet, en de auteurs Louis Scutenaire en zijn vrouw Irène Hamoir. Zij zijn het die de kunstenaar stimuleren en hem de nodige hulp geven bij het vinden van titels voor zijn werk.^[5]

In april 1939 omschrijft Magritte het schilderij als volgt: ‘een man op de rug gezien die naar de zee kijkt, maar wiens gezicht we toch zien’.^[6] Twee eerdere titels, La présence éternelle en La colère, gesuggereerd door Paul Nougé, had Magritte al afgekeurd. Toen besloot hij terug te grijpen op een eerder gebruikte titel, L’idée fixe, naar zijn mening ‘zo geschikt voor dit moeilijke geval’.^[7] Uiteindelijk kiest Magritte voor La maison de verre. In een brief aan zijn vriend Marcel Mariën, het jongste lid van de Belgische surrealistische groep, schrijft hij: ‘Ik denk dat we de juiste titel gevonden hebben voor deze gouache met het gezicht voor het hoofd en de zee: La maison de verre’.^[8] Deze titel vestigt de aandacht op de ‘scherf’ van het gezicht. De verwijzing naar het huis is een aanvullend element dat ‘een idee van ruimte en omhullende diepte oproept terwijl het beeld beperkt blijft tot boven elkaar geplaatste vlakken tot in het oneindige: gezicht, rug, zee en lucht’.^[9]