De kroning van Maria

Auteur: Klazina Botke

In deze tekening is de kroning van Maria uitgebeeld. Voor de gebeurtenis is een architectonische setting met zowel klassieke als gotische elementen gekozen en binnen dat kader zijn vier groepen figuren in een duidelijk hiërarchische positie ten opzichte van elkaar geplaatst. Bovenaan zijn Christus en Maria te zien, zittend op een troon met aan beide zijden een groep knielende engelen. De buitenste twee engelen musiceren op een orgel en een lira da braccio. De ruimte eronder wordt ingenomen door een lange bank met daarop de twaalf apostelen. Links van het midden zit Petrus met de sleutels van het ‘Koninkrijk der hemelen’ in zijn hand, tegenover hem Paulus lezend in een boek. De derde groep bestaat uit verschillende heiligen, van wie een aantal duidelijk te herkennen is: Franciscus met de stigmata, Stefanus met een steen op zijn bloedende hoofd en Catherina met het rad aan haar zij. Temidden van al deze heiligen staat Johannes de Doper die met zijn ene hand omhoog wijst en met de andere een banderol met de tekst ‘ecce angius dei’ (het Lam Gods) vasthoudt. Het woord ‘agnus’ werd in de vijftiende eeuw, met de opkomst van het volgare (Toscaanse spreektaal) wel vaker als ‘agnius’ gespeld.^[1] De laatste groep figuren in de voorstelling bestaat uit een aantal uitverkoren mannen in eigentijdse vijftiende-eeuwse kleding die het tafereel gadeslaan.

De kroning van Maria als ‘Koningin van de hemel’ wordt niet in de Bijbel beschreven, maar is een interpretatie van een aantal Bijbelteksten en gebaseerd op een passage uit Jacobus de Varagine’s Legenda Aurea, een dertiende-eeuwse verzameling heiligenlevens.^[2] Deze belangrijke gebeurtenis in het leven van de Maagd werd vaak gebruikt in horaria (getijdenboeken), als illustratie bij de completen die het laatste getijdengebed van de dag vormen.^[3] Omdat de achterzijde van het perkamenten blad gelinieerd is, en ook het formaat van het blad met dat van soortgelijke manuscripten overeenkomt, zou het goed kunnen zijn dat de tekening voor een horarium was bedoeld.^[4]

De verbeelding van de kroning van Maria werd vanaf de dertiende eeuw steeds populairder. Composities als die op het Rotterdamse blad zijn vooral te vinden in de Veneto, waaronder het beroemde paneel van Jacobello del Fiore (1370-1437) uit 1438.^[5] Ook hier is een gotische troon met meerdere niveaus te zien en zijn verschillende groepen bij de ceremonie afgebeeld: rechts de patriarchen en apostelen, links profeten en martelaren, daaronder heiligen en heilige maagden, en geheel vooraan musicerende engelen. Als model voor deze voorstelling diende ongetwijfeld het grote fresco van Guariento di Arpo (ca. 1310-ca. 1370) in de Sala del Maggior Consiglio van het Dogepaleis in Venetië. Van dat fresco, geschilderd rond 1365, zijn nu nog alleen fragmenten over.^[6]

Het blad is ooit toegeschreven geweest aan de Sienese kunstenaar Lippo Memmi (ca. 1291-1356), maar gezien overeenkomsten in opbouw en compositie met werken uit de Veneto is het waarschijnlijker dat de Rotterdamse tekening daar werd vervaardigd.^[7] De eigentijdse kleding van de knielende mannen, evenals de stijl van de architectuur, maken een datering rond 1450 het meest waarschijnlijk.