:host { --enviso-primary-color: #FF8A21; --enviso-secondary-color: #FF8A21; font-family: 'boijmans-font', Arial, Helvetica,sans-serif; } .enviso-basket-button-wrapper { position: relative; top: 5px; } .enviso-btn { font-size: 22px; } .enviso-basket-button-items-amount { font-size: 12px; line-height: 1; background: #F18700; color: white; border-radius: 50%; width: 24px; height: 24px; min-width: 0; display: flex; align-items: center; justify-content: center; text-align: center; font-weight: bold; padding: 0; top: -13px; right: -12px; } .enviso-dialog-content { overflow: auto; } Previous Next Facebook Instagram Twitter Pinterest Tiktok Linkedin Back to top
Duinlandschap bij Haarlem

Vraag maar raak

  • Gerrit vroeg

    Beste, ik ben heel erg benieuwd wie het papier gemaakt zou kunnen hebben van Duinlandschap bij Haarlem. Van een gelijkwaardige tekening van Hendrick Goltzius weet ik wie het papier gemaakt heeft. Die tekening hangt in New York in de Morgan bibliotheek/museum. Hebt u wellicht een afbeelding van het watermerk? Alvast bedankt voor uw reactie. Hartelijke groet, Gerrit Jansen

  • Museum Boijmans Van Beuningen antwoordde

    Hallo Gerrit, dank voor je interessante vraag. Er is helaas geen foto van het watermerk voorhanden, maar wel een beschrijving: "mogelijk een fragment c. 35 x 25 mm op P3-4 van de bovenkant: W [met eerste poot korter}, 4P heel dun". Mocht je hier informatie over hebben, dan kun je het beste rechtstreeks contact opnemen met Rosie Razzal, onze conservator tekeningen. Hartelijke groet, Els

Laden...

Bedankt, je vraag is verzonden.

Helaas, er is iets mis gegaan met het verzenden van je vraag. Probeer het aub nog eens.

High-res beeldmateriaal aanvragen

Meer informatie

Specificaties

Titel Duinlandschap bij Haarlem
Materiaal en techniek Pen in bruine inkt, kaderlijnen met de pen in bruine inkt
Objectsoort
Tekening > Tweedimensionaal object > Kunstvoorwerp
Locatie Dit object is in het depot
Afmetingen Hoogte 91 mm
Breedte 154 mm
Makers Tekenaar: Hendrick Goltzius
Inventarisnummer H 253 (PK)
Credits Bruikleen Stichting Museum Boijmans Van Beuningen (voormalige collectie Koenigs), 1940
Collectie Tekeningen & Prenten
Verwervingsdatum 1940
Vervaardigingsdatum in 1603
Signatuur 'HG [ineen] 1603' gemonogrammeerd en gedateerd (linksboven, in pen in bruine inkt)
Watermerk unknown figure in a shield, possibly a fragment (c.35 x 25 mm, on P3-4 from top; vV, 4P, very fine). [AE]
Conditie recto: linksboven een watervlek; verso: papier- en lijmresten
Inscripties 'a 63992 / 166' (verso, linksonder, in potlood), '1799 WE. P 417 [417 doorgehaald] 48' (verso, onder voorgaande, in pen in bruine inkt), 'Goltzius / Lanna & Esdaile colls' (verso, middenonder, in pen en bruine inkt, onderstreept), 'WEsdaile' (verso, onder voorgaande, middenonder, in pen en bruine inkt), 'OXvx / H-inm.- ' (verso, rechtsonder, in potlood)
Verzamelaar Franz Koenigs
Merkteken W. Esdaile (L.2617 met '1799' en 'P48'), A. von Lanna (L.2773 met '166'), T. Straus-Negbaur (L.2459a), F.W. Koenigs (L.1023a)
Herkomst William Esdaile (1758-1837, L.2617), London; his sale, London (Christie), 18-25 June 1840, no. 542 (?), together with another landscape, GBP 0.3.0, to White [Boon 1992, p. 199, under no. 108]; Adalbert Freiherr von Lanna (1836-1909, L.2773), Prague; his sale, Stuttgart (Gutekunst) 06-11.05.1910, lot 277 (RM 96 to art dealer Frederick Keppel, 1845-1913), New York [copy RKD]; Mrs. Tony Straus Negbauer, Berlin, Grunewald; her sale, Berlin (Cassirer/Helbing), 25-26 November 1930, no. 48, RM 1250, to art dealer Nicolaas Beets (1878-1963), Amsterdam [copy RKD] for Franz W. Koenigs (1881-1941), Haarlem; on loan to the museum, 1935-1940; purchased with the Koenigs collection by D.G. van Beuningen (1871-1955), Rotterdam and presented to the Stichting Museum Boijmans Van Beuningen, 1940; on loan to the museum since 1940
Tentoonstellingen Rotterdam 1934, no. 49; Haarlem 1936, no. 13; Den Haag 1952, no. 42; Rotterdam/Haarlem 1958, no. 92; Brussel/Hamburg 1961, no. 1; Amsterdam 1967, no. V.32; New Brunswick 1983, no. 57; Cambridge/Montreal 1988, no. 34; Amsterdam 1993-1994, no. 314; Porto 2001 (In the rough), pp. 264-265; Parijs/Rotterdam 2014, nr. 78; Rotterdam 2015; Rotterdam 2019-20 (Boijmans bij de Buren, Kunsthal)
Interne tentoonstellingen Vroege Nederlandse tekeningen - Van Bosch tot Bloemaert (deel 3) (2015)
Externe tentoonstellingen Bosch to Bloemaert. Early Netherlandish Drawings from the Museum Boijmans Van Beuningen (2014)
Boijmans bij de Buren - Meesterlijk! (2019)
Onderzoek Toon onderzoek Nederlandse tekeningen uit de vijftiende en zestiende eeuw
Literatuur Van Gelder 1933, p. 19, p. 52; Rotterdam 1934, no. 49, pl. 15 (Hendrick Goltzius); Koomen 1934, pp. 306-307; Van Regteren Altena 1936, p. 90; Van Regteren Altena 1948, nr. 2; Haverkamp Begemann 1953, pp. 69-70; Van Gelder 1955, p. 24; Haverkamp Begemann 1959, p. 38; Reznicek 1961,dl. 1, p. 132 en nr. 404, dl. 2, ill. 381; Stechow 1966, pp. 17-18; Brussel/Rotterdam/Parijs/Bern 1968, pp. 64-65 (onder nr. 90); Parijs 1974, p. 58 (onder nr. 41); Gerszi 1982a, p. 17; Keyes 1984, p. 31 (nr. 5), p. 45 (nr. 9); Rotterdam/Washington 1985, p. 88; Londen 1986a, pp. 61-62, 63, 66,141; Amsterdam/Boston/Philadelphia 1987, pp. 23-24; München 1989, p. 34 (onder nr. 26); Luijten/Meij 1990, p. 77, fig. a; Boon 1992, dl. 1, p. 198 (onder nr. 107), p. 200 (onder nr. 108); Philadelphia 1992, p. 44 (nr. 19); Leeflang 1998, p. 67; Wood Ruby 1999, p. 64, 150 (nr. 551); Rotterdam/New York 2001, pp. 68-69, ill. 64; Nijmegen 2002, p. 24, fig. 3; Amsterdam/New York/Toledo 2003, p. 201 (onder nr. 74); Collection Catalogue 2012 (online)
Materiaal
Object
Plaats van vervaardiging Amsterdam > Noord-Holland > Nederland > West-Europa > Europa
Geografische herkomst Noordelijke Nederlanden > Nederlanden > West-Europa > Europa

Zie je iets wat niet klopt of heb je aanvullende informatie over dit werk? Stuur ons een berichtje

Entry bestandscatalogus Vroeg Nederlandse tekeningen uit de 15e en 16e eeuw

Auteur: Yvonne Bleyerveld

Deze twee landschapstekeningen zijn, samen met een derde duinlandschap (gedateerd 1603) in de collectie Frits Lugt in Parijs, bijzondere getuigenissen van Goltzius’ interesse in de Hollandse duinen en geestgronden in de omgeving van zijn woonplaats Haarlem.1 Twee van deze drie landschappen, namelijk de Rotterdamse tekening H 253 en het blad in Parijs, zijn gemonogrammeerd en 1603 gedateerd. Beide tekeningen zijn wat betreft stijl en uitvoering nauw verwant.2 Het derde landschap (DN 199/96) is wat minder verfijnd getekend, maar komt desondanks zo overeen met de andere twee tekeningen, dat deze eveneens omstreeks 1603 ontstaan zal zijn.3 Het in het oog springende opschrift L.V.V. 1615 is van later datum, evenals het opschrift Lucas v. Vden op de keerzijde van het blad. In 1895 werd de tekening als werk van Lucas van Uden geveild en zo bleef het heten tot Haverkamp Begemann de tekening toeschreef aan Goltzius.4 Keyes opperde voorzichtig dat het landschap door Goltzius’ leerling Jacob Matham getekend zou zijn, een suggestie die geen bijval heeft gevonden.5

Wat de drie tekeningen uniek maakt, is dat zij de vroegst bekende, naturalistische uitbeeldingen zijn van het Hollandse landschap in de kuststreek – een onderwerp dat bij een volgende generatie Haarlemse en Amsterdamse kunstenaars, zoals Claes Jansz Visscher II (1586-1652), Esaias van Velde (1587-1630), Jan van de Velde II (ca. 1593-1641), Willem Buytewech (1591/92-1624) en Jan van Goyen (1596-1656), een hoge vlucht nam. Met zijn ‘naar het leven’ getekende duinlandschappen was Goltzius de eerste die het Hollandse landschap als zelfstandig thema in de Noord-Nederlandse kunst introduceerde.6

Het Duinlandschap bij Haarlem (H 253) is getekend vanaf een hoog gelegen duin en biedt een panorama over een uitgestrekt landschap met hier en daar een heuveltje en een nagenoeg vlakke horizon. De zee ligt achter ons en we kijken in oostelijke richting uit over de vlakke omgeving van Haarlem. Middenvoor staat een schapenboet – een schuur met een platte kant die dient als opslag voor hooi en ander schapenvoer – omringd door bomen en struikgewas, met rechtsvoor een duintje als repoussoir. Op de voorgrond lopen drie personen over een kronkelende weg. Rechts daarvan ligt een groepje boerderijen en ook verderop in het landschap – dat naar achteren toe steeds vlakker wordt – is er her en der bebouwing omringd door bosschages. De strakke lijn van de horizon is opgebouwd uit minutieus getekende lijnen en verticale streepjes. Ook andere details in de voorstelling, zoals de akkers, de groepjes boerderijen en figuren op de voorgrond, zijn minutieus getekend.

Op het Duinlandschap met een boerderij (DN 199/96) heeft Goltzius zijn pen wat losser gehanteerd, wat mogelijk samenhangt met het grotere formaat van de voorstelling. Ook hier stond de kunstenaar op een hoge duin, een uitloper van de duinenrij links. Hij keek in noordwestelijke richting: de zee ligt links, de duinen liggen links en rechtvoor, achter het vlakke land aan de duinrand. Rechts van het midden staat een boerderij met een goedgevulde hooiberg. Daarvoor liggen enkele heuveltjes, die zijn vormgegeven met parallelle arceringen in stevig aangezette, golvende penlijnen. Reznicek beschouwde deze penvoering als reminiscentie van Goltzius’ vroegere landschappen uit de tweede helft van de jaren 1590, maar Luijten wees er terecht op dat Goltzius ook in de vroege zeventiende eeuw vergelijkbare donkere, ‘slingerende’ arceringen wel bleef gebruiken als grafisch middel om een verschil tussen voor- en achtergrond te bewerkstelligen en zo dieptewerking te suggereren.7 Links van de boerderij steekt een rij lichtgekleurde bomen af tegen de rij donker aangezette bomen daarachter. Het perceel bomen is afgeschermd door een lange schutting. Daarvoor, bij de eerste aanzet van de duinen, zijn de hoofden en schouders van twee personen te zien. Op het tweede plan ligt grasland, aan de linkerkant gevolgd door een bosperceel en daarachter bebouwing.8 De duinen zijn getekend in dunne, lichtbruine penlijnen, die contrasteren met de golvende penlijnen op de voorgrond.

De naturalistische weergave van het duinlandschap in zijn directe omgeving betekende voor Goltzius een breuk met zijn landschapstekeningen uit de jaren 1590, die met hun grillige rotsformaties, hoge bergen en kronkelende rivieren nog geheel in de traditie van de zestiende-eeuwse berg- en fantasielandschappen staan.9 Als verklaring voor deze omslag naar het tekenen in de buitenlucht is wel gewezen op een passage in Goltzius’ biografie van Karel van Mander, waarin hij vertelt dat deze dagelijks lange wandelingen maakte vanwege zijn slechte gezondheid.10 Misschien dat Goltzius tijdens die tochten door de duinen oog kreeg voor de schoonheid van het landschap tussen zijn woonplaats en de Noordzee.

Ook is gewezen op de mogelijke invloed van de landschappen van de Meester van de Kleine Landschappen, een vooralsnog onbekende kunstenaar die omstreeks 1555-1560 in Antwerpen werkzaam was.11 Hij was de ontwerper van een serie van 44 landschappen, die werden geëtst door de broers Joannes en Lucas van Doetecum en in de jaren 1559-1561 werden uitgegeven door Hiëronymus Cock.12 Al deze landschappen tonen gezichten op dorpjes en boerderijen, omringd door bomen en houtwallen, velden en akkers met boeren, herders en dieren. Volgens het titelblad dat aan de reeks voorafgaat, betreft het plaatsen in de omgeving van Antwerpen die naar het leven getekend zijn.13 De prentenserie moet geliefd zijn geweest, want na de editie van Hiëronymus Cock volgden er in de zeventiende eeuw nog drie. Zo werd de serie in 1601 opnieuw uitgegeven door Philips Galle in Antwerpen, dus kort voordat Goltzius zijn duinlandschappen tekende.14 Misschien was het de hernieuwde belangstelling voor deze prentenserie met Vlaamse landschappen die Goltzius mede op het idee bracht het duinlandschap bij Haarlem naar het leven te tekenen.

[caption id="attachment_13922" width="800" align="alignleft"]fig. 1 Hendrick Goltzius. Dune landscape, 1603. Paris, Fondation Custodia, coll. F. Lugt, inv. no.  2628fig. 1 Hendrick Goltzius. Dune landscape, 1603. Paris, Fondation Custodia, coll. F. Lugt, inv. no. 2628[/caption]

Noten

1 Parijs, Fondation Custodia, coll. Frits Lugt, inv. nr. 2628; Boon 1992, nr. 108; Reznicek 1961, nr. 400.

2 In de vroege negentiende eeuw bevonden ze zich beide in de collectie van William Esdaile (1758-1837, Lugt 2617) in Londen.

3 Reznicek 1961, p. 431, suggereert dat de tekening omstreeks 1600 ontstaan is.

4 Haverkamp Begemann 1953, p. 67-69.

5 Keyes 1984, p. 45, n. 9.

6 Reznicek 1961, p. 131. Een vierde tekening die Goltzius maakte in de directe omgeving van Haarlem is De ruïnes van kasteel Brederode, gedateerd 1600, in Amsterdam, Rijksmuseum, inv. nr. RP-T-A-67; Reznicek 1961, nr. 391; Amsterdam/New York/Toledo 2003, nr. 73.

7 Reznicek 1961, p. 131, 431; Luijten in Luijten/Meij 1990, p. 77.

8 Onduidelijk is wat voor gebouwen hier zijn uitgebeeld. Het lijkt te gaan om de ruïne van een abdij (een refter, met het hoge rookkanaal?) of kasteel. Het gaat niet om de ruïne van kasteel Brederode (mondelinge mededeling Erik Löffler, RKD, Den Haag).

9 Zie bijvoorbeeld Berglandschap, gedateerd 1594, Haarlem, Teylers Museum, inv. nr. 75; Reznicek 1961, nr. 396; Amsterdam/New York/Toledo 2003, nr. 67. Bergachtig kustlandschap, ca. 1595-96, New York, The Morgan Library & Museum, inv. nr. 1971.3; Reznicek 1961, nr. 408; Stampfle 1991, nr. 68; Amsterdam/New York/Toledo 2003, nr. 69. Berglandschap, ca. 1594-95, Parijs, Fondation Custodia, coll. Frits Lugt; Reznicek 1961, nr. 401; Boon 1992, nr. 104.

10 Van Mander 1604 (editie Miedema), fol. 284r; Reznicek 1961, p. 428 (onder nr. 400).

11 Zie over de Meester van de Kleine Landschappen en diens mogelijke identiteit Sellink in Rotterdam/New York 2001, pp. 296-299.

12 New Hollstein 1998, nrs. 118-161.

13 New Hollstein 1998, dl. 1, p. 94 (onder nr. 1) en nr. 110.

14 New Hollstein 1998, dl. 1, p. 94 (onder nr. 2).

Toon onderzoek Nederlandse tekeningen uit de vijftiende en zestiende eeuw
Toon catalogustekst Verberg catalogustekst

Alles over de maker

Hendrick Goltzius

Brüggen 1558 - Haarlem 1617

Hendrik Goltzius was een graveur uit Haarlem. In het begin graveerde hij voornamelijk werken naar het ontwerp van andere kunstenaars, maar later ook zijn eigen...

Bekijk het volledige profiel