Een staande vrouw en een zittende man

Auteur: Yvonne Bleyerveld

‘Een Studieblaadtje, zynde het eene een zittende Man, en ’t andere een staande Vrouw, kragtig met de pen geteekend, door Jacques de Gheyn’, zo werd deze tekening omschreven in de veilingcatalogus van 8 december 1788. In de twintigste eeuw werden de twee uitgebeelde personen wel beschouwd als Maria en Johannes. Ten onrechte, want zowel wat betreft uiterlijk als in houding en gebaar doen zij in niets denken aan de manier waarop deze twee nieuwtestamentische hoofdrolspelers traditioneel verbeeld worden. Vooral de kniebroek van de man duidt erop dat het hier eerder gaat om een van de vele figuurstudies die De Gheyn vanaf de vroege zeventiende eeuw maakte van personen uit zijn directe omgeving. De kunstenaar maakte zijn voorstelling op het grove, grauwige kardoespapier dat hij vaker voor figuurstudies gebruikte.¹ Onder de pen in inkt is duidelijk te zien hoe De Gheyn deze voorstelling eerst in zwart krijt opzette – mogelijk deed hij dat direct naar het levende model. Met haar lange, over het hoofd getrokken mantel herinnert de vrouw aan een viertal studies van De Gheyn van vrouwen die theatrale gebaren maken, blootsvoets zijn en ook van top tot teen door hun mantels bedekt worden.² Doordat de stof in dikke plooien rond hun lichamen valt, heeft dit viertal dezelfde monumentaliteit als de hier uitgebeelde vrouw.

Het is de vraag wat hier precies gaande is. Is de man, die met een neergeslagen blik op een krukje zit, verdrietig, vermoeid of misschien zelfs dronken? Spreekt de vrouw hem vermanend of juist troostend toe? De interactie tussen beide personen en hun uitgesproken handgebaren geven de voorstelling een toneelmatig karakter. De weerslag van een toneelscène zal dit echter niet zijn, want voor zover bekend werden tot in het derde decennium van de zeventiende eeuw vrouwenrollen op het toneel door mannen gespeeld.³ Wellicht gaat het louter om een studie van een zittende en een staande figuur – precies zoals de tekening in de achttiende eeuw al beschreven werd.