De wederopstanding van Christus

Auteur: Rhoda Eitel-Porter

Deze tekening werd lange tijd in verband gebracht met een groep van ten minste vier studies in zwart krijt van De wederopstanding van Christus door Michelangelo, werken die doorgaans rond 1530-1532 worden gedateerd.^[1] Twee van deze studies bevinden zich in Londen en één in Windsor, maar de vierde is alleen bekend van dit Rotterdamse blad en een andere kopie in Florence.^[2] Al deze studies tonen een geïsoleerd weergegeven, naakte man (Christus) die op de rand en het deksel van een graftombe stapt, omlijst door de golvende draperie van een lijkwade. De nadruk ligt op het gespierde lichaam van Christus dat is neergezet in uiterst dunne lijnen, stippels en fijne arceringen, met extra aangezette, rimpelende contouren. Details in de achtergrond, zoals de graftombe en draperie, zijn lichter en losser geschetst. De Rotterdamse kopie is de meest stralende en bovenaardse van de vier composities, met Christus’ hoofd naar de hemel opgeheven en zijn lichaam als een flakkerende vlam verbeeld, waarbij de opwaartse beweging het thema van de wederopstanding met dat van Christus’ hemelvaart verbindt.

De gedetailleerd uitgewerkte tekening door Michelangelo in de Royal Collection toont Christus breeduit, met opgeheven armen die krachtig alles van zich af duwen.^[3] In een van de studies in het British Museum doet zijn houding denken aan die in de versie in Museum Boijmans Van Beuningen, al staan de armen hier iets verder uit elkaar en is het aandachtspunt enigszins lager komen te liggen door de neerwaartse druk op Christus’ rechterarm.^[4] De studie is afgeleid van een andere tekening door Michelangelo van een achteroverleunende Tityus die, na overname op de verso van het blad, is veranderd in een wederopstanding van Christus.^[5] De tweede tekening in het British Museum toont Christus opnieuw met het hoofd omlaag en, anders dan in de andere studies, met een vage aanduiding van het achterliggende landschap en drie slapende soldaten.^[6]

De op zichzelf staande figuren zijn ooit in verband gebracht met ontwerpen voor een altaarstuk van de hand van Sebastiano del Piombo (ca. 1485-1547) voor de Chigi kapel in de Romaanse kerk van Santa Maria della Pace, een project dat in 1530 nieuw leven werd ingeblazen. Michael Hirst wees in 1961 als eerste op deze relatie die later ook door enkele andere kunsthistorici, onder wie Paul Joannides,^[7] werd onderschreven. Zoals betoogd door Carmen Bambach is het echter onwaarschijnlijk dat het hier voorstudies voor een altaarstuk betreft, dit vanwege het ontbreken van een decor in drie van de vier tekeningen en vanwege de naaktheid van Christus. Volgens haar is eigenlijk alleen de tekening in Londen geloofwaardig als voorstudie voor het altaarstuk De wederopstanding in de Chigi kapel.^[8] De verfijnde afwerking, secure modellering en weggewerkte pentimenti in de versie in Windsor, getekend op hoogwaardig fijn papier, doet vermoeden dat deze figuurstudies bedoeld waren als presentatieschetsen, om cadeau te geven aan goede vrienden of opdrachtgevers, ongeacht of de tekeningen in essentie waren ontworpen voor Sebastiano’s project in de Chigi kapel.^[9]

Naast de reeks studies van enkel de naakte figuur van de herrezen Christus zijn er van Michelangelo’s hand ook verscheidene, veelal liggende composities voor De wederopstanding met meerdere figuren bekend. Wellicht vervaardigde hij deze ter voorbereiding op het fresco op de muur achter het altaar in de Sixtijnse Kapel - waar hij later Het laatste oordeel schilderde - ter vervanging van een fresco van De wederopstanding door Domenico Ghirlandaio (1449-1494) dat in 1522 beschadigd was geraakt.^[10]

De tekening in Florence wordt, anders dan de Rotterdamse versie, ontsierd door allerlei krabbels die mogelijk later zijn toegevoegd om te verhullen dat de figuur naakt is. Het Rotterdamse blad daarentegen is niet meer geheel intact en op meerdere plekken hersteld of nog altijd licht beschadigd, zoals onderaan bij de voet van Christus, naast zijn uitgestrekte arm en vlak bij zijn kin, maar dit blad toont wel duidelijker de banier van de opstanding die Christus vasthoudt. De kopie in de Gallerie degli Uffizi wordt met enig voorbehoud aan Alessandro Allori (1535-1607) toegeschreven, ook omdat bekend is dat er in de jaren 1550 in Rome een ontmoeting plaatsvond tussen Michelangelo en Allori, en deze diens werk waardeerde.^[11] Er zijn te weinig visuele aanknopingspunten om de Rotterdamse tekening met enige zekerheid aan Giulio Clovio (1498-1578) toe te schrijven, zoals Johannes Wilde in 1953 voorstelde, of aan Allori. Beter lijkt het om de tekening te bewaren als een prachtige neerslag van Michelangelo’s vindingrijkheid door een anonieme meester.