De kruisdraging

Auteur: Klazina Botke

Verbeeld is het moment uit de passie waarop Christus, voortgetrokken door een Romeinse soldaat, net is bezweken onder de zware last van het kruis. Geknield en leunend op een rotsblok ondersteunt hij zichzelf, terwijl hij achteromkijkt naar een man die hem maant verder te gaan. Deze figuur wordt gevolgd door Simon van Cyrene, een omstander die Christus helpt het kruis te dragen, en Romeinse soldaten te paard die met elkaar converseren. Links op de voorgrond, langs de kant van de weg, is Maria bezweken onder haar emoties en wordt opgevangen door twee vrouwen. Vier andere vrouwen staan achter haar. In de landschappelijke achtergrond is links Golgotha te zien, waar de kruisen voor de twee dieven al zijn opgesteld.

Deze specifieke beeldvorm, met de gevallen Christus leunend op een rots, heeft zijn oorsprong in de Duitse kunst uit het einde van de vijftiende en het begin van de zestiende eeuw. We zien dit onder andere in Albrecht Dürers (1471-1528) bekende houtsnede De kruisdraging (1498/1499 en/of 1511) uit de grote passiereeks, waarin Veronica hem de zweetdoek aanreikt.^[1] Deze prent was populair bij Italiaanse kunstenaars, onder wie Rafaël (1482-1520), die in zijn beroemde schilderij Lo Spasimo uit 1515-1516 van ditzelfde compositorische element gebruik maakte.^[2] Het type voorstelling kreeg nog meer navolging door de prent die Agostino Veneziano (ca. 1490-ca. 1540) in 1517 naar het schilderij maakte.^[3]

De Romeinse soldaat die Christus voorttrekt, is deels uit Rafaëls compositie overgenomen, evenals de vlagdrager te paard. De figuur van Christus lijkt echter gebaseerd op Martin Schöngauers (ca. 1450/1453-1491) bekende gravure De kruisdraging (ca. 1470-1490).^[4] Deze prent diende vaak als voorbeeld voor Italiaanse kunstenaars.^[5] De opvallende linkervoet van Christus, met tenen die zich afzetten tegen de grond, en de rots waarop hij leunt, zien we terug in onze studie, maar Christus kijkt daarin achterom in plaats van naar de beschouwer. Het Rotterdamse blad lijkt dan ook een combinatie van eigen inventie en herinterpretatie van elementen overgenomen uit bovengenoemde prenten.

Ballarin schreef de studie in 1967 toe aan de Bresciaanse kunstenaar Girolamo Romani (Romanino).^[6] In diens werk zijn inderdaad invloeden uit de Noord-Europese kunst te vinden. Daarnaast zijn de losse streken en snelle arceringen kenmerkend voor zijn pen- en inktstudies. Een tekening (ca. 1525) van hem in Boedapest toont stilistische overeenkomst, hoewel de lijnvoering iets levendiger is.^[7] Deze kenmerken maken een toeschrijving aan een kunstenaar uit de werkplaats of omgeving van Romanino het meest aannemelijk.^[8]

De achterzijde van het blad toont meerdere studies in pen en inkt, maar wordt gedomineerd door een paard dat een levade uitvoert. Het steigerende dier is met enkele strakke lijnen neergezet en onmiskenbaar van een andere, vroegere hand dan de tekeningen eromheen. De aandacht ligt hier niet bij de modellering van het paard, maar bij de verbeelding van het sierlijke tuig en zadeldek. Het is om die reden heel goed mogelijk dat dit blad uit een modelboek komt. Het hoofd van het paard ernaast zou dan pas later zijn nagetekend, en drie andere studies toegevoegd.^[9] Aangezien de laatste zijn bijgesneden, moet het blad ooit groter zijn geweest.