Studie van een staand mannelijk naakt dat een boom vasthoudt

Auteur: Albert Elen

De eerste verwijzing naar deze tekening is te vinden in de Elenco (inventaris) van het D’Adda album (1926),^[1] waar hij wordt omschreven als een ‘Studio per un Adamo (?)’ en tot de tekeningen van Jacopo Tintoretto (1518-1594) wordt gerekend. Tietze/Tietze-Conrat (1944) bestempelen de studie echter als atelierwerk.

Waarschijnlijk is de tekening gerelateerd aan de figuur van de heilige Johannes de Doper in een schilderij over het doopsel van Christus. Tintoretto maakte verschillende schilderijen met dit onderwerp en beeldde Johannes de Doper in alle gevallen rechts in de compositie en in ongeveer dezelfde houding uit: de rechterarm uitgestrekt naar links en met een kom in zijn hand waarmee hij water over het hoofd van Christus giet. Het schilderij dat het dichtst in de buurt komt van onze tekening, is het rond 1580 geschilderde altaarstuk in de San Silvestro in Venetië, al komen de houdingen van benen, armen en torso niet overeen.^[2] Bovendien lijkt Johannes de Doper in deze studie eerder een tak van een gevorkte boom vast te houden dan een staf. Tietze/Tietze-Conrat (1944) zagen dit detail abusievelijk aan voor een ladder, net als Rearick (2001), die onze tekening in verband brengt met Tintoretto’s schilderij De kruisiging (1568) in de San Cassiano in Venetië waarin Johannes de Doper afdaalt van een ladder die diagonaal tegen het kruis is geplaatst.^[3] De figuur in onze tekening lijkt zijn opgetilde rechterbeen echter niet op de sport van een ladder maar op een steen te laten rusten. Ook het object in de hand van onze figuur is aanleiding geweest voor verkeerde interpretaties. Rossi (2011), die Rearick’s suggestie terecht afwijst, verbindt onze tekening met het schilderij De zondeval in Baltimore, waarop een sensuele Eva zich vastklampt aan een boom terwijl ze Adam, die links onder in de compositie zit, de appel aanreikt.^[4] Hoewel dat schilderij door een andere kunstenaar werd gemaakt, is de tekening volgens Rossi van de hand van een jonge Palma Giovane (ca. 1548-1628), die toen nog onder invloed van Tintoretto stond. Rossi baseert zich op stilistische overeenkomsten met een andere tekening die op overtuigende wijze aan die kunstenaar is toegeschreven en zich ook in Rotterdam (I 84) bevindt. Marciari denkt eerder aan Domenico Tintoretto, rond 1590, vanwege de beverige contouren van de torso, de streperige arcering, en de weergave van het gezicht met open ogen.^[5] Wij zijn geneigd de mening van Marciari te volgen en schrijven de tekening met enig voorbehoud toe aan Domenico, en wel als een figuurstudie die nog niet in verband kan worden gebracht met een specifiek schilderij.